Wat is een lerende cultuur?
In een organisatie met een lerende cultuur zijn medewerkers er bewust op gericht om het leren en het leervermogen van individuen, groepen en de organisatie als geheel op zodanige wijze te vergroten en met elkaar te verbinden, dat er continue verandering optreedt op individueel, groeps- en organisatieniveau in de richting van door klanten gewenste output van de organisatie. (Karsten, Voncken & Voorthuis [1])
Een lerende cultuur: cruciaal voor het onderwijs
Wat klinkt beter? Werken op een school waar wordt vastgehouden aan wat er al is, want ‘nieuwe dingen werken hier toch niet’ en waar collega’s klagen dat het management ‘weer zo’n onrealistisch idee heeft bedacht?’ Of leerkracht zijn op een school waar je samen met je collega’s in een prettige sfeer werkt aan wat er echt toe doet voor je leerlingen en hier iedere dag een beetje beter in wordt? De laatste werksetting klinkt vast als muziek in je oren, maar voelt wellicht ook als utopie. Goed nieuws! Het kan echt. De vraag is alleen hoe? Hoe spoor je elkaar als leerkrachten continu aan om meer te doen van wat werkt en te stoppen met wat niet (meer) werkt? Uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat een lerende cultuur hierbij cruciaal is.
Wat levert een lerende cultuur op?
Werken aan een lerende cultuur heeft op verschillende niveaus effect. Op schoolniveau, voor leerkrachten en leerlingen. Onderzoeken van McKinsey en de onderwijsinspectie laten zien dat scholen die werken aan het continu beter maken van het onderwijs meer bereiken met hun leerlingen. Op deze scholen zie je dat leraren leren van en met elkaar en daarbij gebruik te maken van onderwijsonderzoek. Naast het vergroten van kennis en vaardigheden, biedt deze vorm van leren je een gevoel van ondersteuning en stimuleert het de onderlinge relatie. Volgens onderzoekers Ryan en Deci zijn dit – je bekwaamheid en verbondenheid vergroten – belangrijke elementen om gemotiveerd naar je werk te blijven gaan. Wat is er fijner voor leerlingen dan een leraar die iedere dag met plezier voor de klas staat en zelf ook wil blijven leren? Een beter rolmodel – een lerende leraar – kun je als leerling niet hebben en het levert ook nog beter onderwijs op. Voor alle betrokkenen voldoende redenen om een lerende cultuur in het onderwijs te stimuleren!
Wat kenmerkt een lerende cultuur?
Wat zie je zodra je een school binnenwandelt, die een lerende cultuur in- en uitademt? Sol & Stokking – twee onderzoekers van de faculteit Sociale Wetenschappen in Utrecht – deden hier onderzoek naar. Volgens hen herken je in scholen met een lerende cultuur de volgende karakteristieken:
- Vertrouwen hebben in elkaar:
Leerkrachten zijn hier openhartig naar elkaar over wat ze nog lastig vinden in hun klas en vertellen elkaar ook wat wel werkt. Dat doen ze, omdat ze elkaar vertrouwen. Dit gevoel van psychologische veiligheid creëren ze met elkaar. Ze accepteren collega’s namelijk voor wie ze zijn. Hierdoor vinden ze de moed om zich uit te spreken, feedback te vragen, het onbekende in te stappen en nieuwe dingen uit te proberen.
- Doelen nastreven op basis van een visie:
In scholen met een lerende cultuur zie je dat leerkrachten doelgericht werken. Ze bedenken wat ze willen dat leerlingen kunnen en kennen na afloop van een bepaalde periode. Dat doel is niet zomaar uit de lucht gegrepen, maar is gebaseerd op de visie en ambitie van de school. Iedere leerkracht werkt aan hetzelfde doel in haar of zijn eigen klas, zodat er in de doorgaande lijn gewerkt wordt aan verbeteringen. Leraren zorgen ervoor dat het doel niet te groot is, maar klein en haalbaar binnen een paar weken. Zo’n klein doel helpt ze om gericht met iets bezig te zijn en op korte termijn resultaat te behalen. Dat geeft energie.
- Samenwerken aan de ontwikkeling van de lespraktijk:
Samenwerken betekent in deze scholen ontwerpen mét in plaats van vóór de leerkrachten. De leraren maken samen lesontwerpen, waardoor ze leren van elkaars perspectief en zo samen tot betere lessen komen. Ook reflecteren collega’s onderling op wat al werkt en wat nog niet. Samen zie je namelijk meer dan alleen en zo kom je tot betere aanpassingen.
- Onderwijsonderzoek gebruiken om de juiste dingen te doen:
In deze scholen besteden leerkrachten hun onderwijstijd aan de juiste dingen en maken daarbij gebruik van onderzoek. Ze combineren de resultaten van onderwijsonderzoek en leerlingendata met de kennis en ervaring van de leerkrachten. Zo komen ze tot de best passende interventie voor hun specifieke onderwijspraktijk.
Uit de praktijk: Bij openbare basisschool Wereldwijs
In Amsterdam Zuid-Oost staat openbare basisschool Wereldwijs, trotse bezitters van het predicaat Excellente school. Dit is echt zo’n school die de lerende cultuur op alle niveaus in- en uitademt. Waarom?
- Voor de leerling: bij alles wat de leraren doen staat centraal: wat schiet de leerling ermee op? Ook bijvoorbeeld het jaarplan is opgebouwd uit doelen die de school voor de leerlingen wil bereiken.
- Onderzoek: het hele team doet aan (zelf)onderzoek, met een leerlingdoel uit het jaarplan en een nieuwsgierige onderzoeksvraag als basis. Bij dit onderzoek gebruiken ze data (leerlingresultaten en observaties), literatuuronderzoek (wat vertelt de wetenschap ons?), scoren ze zichzelf met behulp van relevante criterialijsten en is er een nulmeting met behulp van lesbezoeken (wat doen we al wel en wat doen we nog niet?).
- De lespraktijk: leerkrachten maken samen een lesontwerp en ontdekken – wanneer ze bij elkaar op bezoek gaan in de klas – wat al werkt en welke aanscherping nog nodig is om het gestelde leerlingdoel te bereiken. Behaalde successen in de klas delen de leerkrachten in het team.
- Feedback: de leerkrachten vragen aan de kinderen wat zij belangrijk vinden en welke verbeterideeën zij hebben. Deze inbreng maakt onderdeel uit van de verbeteracties. Leerkrachten vertellen de leerlingen aan welk doel ze werken, zodat zij ervaren dat ook leerkrachten leren.
Zo komt Wereldwijs tot onderwijs dat ertoe doet!
- Leidinggeven aan onderwijs door een lerende cultuur te faciliteren:
Uit onderzoek blijkt dat leerkrachten vooral willen leren als het geleerde directe relevantie heeft voor hun lespraktijk. Losse cursussen en verhalen van experts dragen weinig bij aan de motivatie van leerkrachten en de kwaliteit van het onderwijs. Leren en verbeteren grijpen in elkaar, als nieuwe kennis en vaardigheden gekoppeld zijn aan de doelen die leerkrachten met elkaar willen bereiken. In scholen met een lerende cultuur faciliteren leidinggevenden zo’n ritmiek waar leren en onderwijsresultaten met elkaar samenhangen. Ook stellen de schoolleiders in deze scholen zichzelf lerend op. Als ze iets niet weten of lastig vinden, dan zeggen ze dat. Ze houden zichzelf up to date met nieuwe kennis en vaardigheden en laten zich hierin ook door collega’s inspireren.
- Samen werken en leren in een prettige sfeer:
In scholen met een lerende cultuur voelen leerkrachten zich prettig. Er hangt een positieve en energieke sfeer. Dat lukt ze door alle hierboven beschreven elementen in samenhang te bereiken. Ze vertrouwen elkaar, werken doelgericht samen aan het verbeteren van de lespraktijk en maken daarbij gebruik van onderzoek. De leidinggevenden faciliteren dit leer- en verbeterproces en stellen zichzelf lerend op. Dat maakt hen het perfecte rolmodel waarbij leerkrachten tot ontwikkeling komen.
Wat zie je in scholen waar nog weinig tot geen lerende cultuur is?
Ondanks alle goede bedoelingen zie je veel scholen met nog weinig tot geen lerende cultuur. Hoe herken je deze scholen?
- Losse ideeën: de verander- en leermomenten in deze scholen zijn voornamelijk incidenteel, sluiten niet aan bij de praktijk in de klas, bouwen onvoldoende op elkaar voort en zijn veelal bedacht door het management. De top-down ideeën roepen veelal weerstand op en leiden tot veranderingsmoeheid die het leren eerder remt dan aanmoedigt.
- Gebrek aan tijd: er is weinig tijd om bewust stil te staan bij je eigen leerproces als leraar. Daarnaast is er geen ruimte om met collega’s te leren. Dit remt het eigen initiatief en eigenaarschap van het leerproces van de leraren.
- Organisatorisch werk: er wordt veel tijd besteed aan vergaderingen over veelal organisatorische zaken. In de lerarenkamer gaat het niet over het onderwijs, maar klagen leerkrachten over werkdruk en de onrealistische ideeën die het management ‘nu weer’ heeft bedacht. Het management zelf is – met een dichte deur – druk met administratieve taken en (bestuurs)vergaderingen.
- Geen verandering: de nadruk ligt op vasthouden wat je al hebt. Initiatieven tot vernieuwing worden de kop ingedrukt door opmerkingen als: ‘dat werkt hier toch niet’ of ‘dat hebben we al geprobeerd’.
- Familiecultuur: er heerst een familiecultuur waarbij leerkrachten elkaar onderling niet aanspreken. Ze geven geen complimenten, spreken niet uit welke verbetering ze zien in het werk van de ander en vragen al helemaal geen feedback op hun eigen handelen.
Hoe kom je met een lerende cultuur tot onderwijs dat er echt toe doet?
Stel, jij en je collega’s in je team zijn enthousiast en willen samen werk maken van een lerende verbetercultuur. Hier drie praktische stappen om – ook op jouw school – tot zo’n cultuur te komen. Je kunt hier vandaag al mee starten!
- Start met een wekelijkse verbeterbordsessie
Start met een wekelijks moment waarin je elkaar als team maximaal 15 minuten – staand – ontmoet. Tijdens dit kwartier deel je met elkaar hoe je je voelt (check-in), deel je successen, bedenk en evalueer je samen leerlinggerichte doelen die jullie willen bereiken en spreek je met elkaar leerkracht activiteiten af die bijdragen aan het bereiken van het leerlingdoel. Je zult zien: de bordsessie wordt al snel meer dan alleen maar een bijeenkomst. Het wordt een waardevol wekelijks moment mét en vóór elkaar.
- Maak kleine en concrete stappen
De verleiding is vaak om grote stappen te zetten: zoals alle leerlingen gepersonaliseerd leren bieden. Maar hardlopers zijn doodlopers. Echte kwaliteit zit ‘m in veel kleine stappen. Hoge kwaliteit leveren is niet een kwestie van een ‘silver bullet’; een antwoord dat alle problemen oplost. Verbeteren-met-veel-kleine-stappen werkt veel beter. Niet alleen in bedrijven en ziekenhuizen, ook in het onderwijs.
- Kom direct in een verbeterritme
Zonder routines waarbij je elkaar ontmoet, ervaringen deelt en samen werkt aan nieuwe onderwijspraktijk, blijven alle verbeter- en leeractiviteiten los zand. Een duidelijke ritmiek helpt je om duurzaam met elkaar te blijven leren hoe je het beste onderwijs biedt.
Ga aan de slag met deze drie stappen en kom samen tot onderwijs dat er écht toe doet!
Wil jij meer lezen over de praktische invulling van deze drie stappen? Bekijk dan vooral het artikel Verbetercultuur; in drie stappen naar beter onderwijs, betrokken leerlingen en meer werkplezier.
Bronnen:
Karsten, Voncken & Voorthuis
[1] De basisschool als lerende organisatie (1998) Karsten, Voncken & Voorthuis
Wil je over een lerende cultuur met ons in gesprek?
Meer informatie
Verwante onderwerpen
- Ben je benieuwd naar een school waar de lerende cultuur onderdeel is geworden van de identiteit? Lees dan het verhaal van Wereldwijs
- In het artikel over leerkrachtvaardigheden vind je meer informatie over het creëren van eigenaarschap in het leren van leerkrachten
Verwante onderwerpen
- Wil je weten wat de resultaten van de onderzoeken van McKinsey en de Onderwijsinspectie zijn over het verbeteren van de onderwijskwaliteit?
- Ben je nieuwsgierig hoe je samen met je collega leert en je eigen lespraktijk verbetert? Lees hier meer op zelf aan de slag.
Verbetercultuur zelf-scan
-
Ben jij een schoolleider en wil jij meer inzicht over hoe het staat met de lerende cultuur op jouw school? Doe dan de verbetercultuur-zelfscan
Begripsvorming: Lerende cultuur in het onderwijs
Het Ruud de Moor Centrum (RdMC) van de Open Universiteit schreef een publicatie over de vraag wat leraren en management kunnen doen om een lerende cultuur vorm te geven?
Rapport: Professionele ontwikkeling van leraren
In een review-studie bieden Veen et.al een overzicht van effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren.
Je vindt hier het rapport van de studie.
Onderzoek: Naar effectiviteit verbetermethodiek leerKRACHT
Onderzoeksbureau Oberon deed samen met de Universiteit va Utrecht onderzoek naar de effecten van een lerende cultuur op de onderwijsresultaten. Meer weten?
