Digitale geletterdheid: een onmisbare vaardigheid voor de leerling

Van online leermiddelen tot sociale media: technologie is overal om ons heen. In een wereld die steeds meer afhankelijk is van technologie, is digitale geletterdheid niet langer een luxe, maar een noodzaak. Maar hoe kunnen we ervoor zorgen dat leerlingen deze belangrijke vaardigheden effectief leren en toepassen? In deze blog bespreken we hoe leraren digitale geletterdheid op een effectieve manier kunnen onderwijzen en wat ze daarvoor nodig hebben.

Wat is het belang van digitale geletterdheid?

Digitale geletterdheid is belangrijk voor leerlingen om een drietal redenen.

• Meedoen in de (digitale) wereld. Ten eerste is het nodig om mee te kunnen komen in onze moderne, digitale wereld. Veel banen vereisen tegenwoordig een bepaald niveau van digitale vaardigheden. Een paar voorbeelden:
• • Een verkoopmedewerker zal klanten helpen via een chatbot op een website, of producten presenteren en verkopen via online platforms.
  • Een grafisch ontwerper maakt vaak gebruik van verschillende digitale ontwerptools om visuele elementen te creëren voor allerlei doeleinden, zoals social media-posts, verpakkingsontwerpen en website-ontwerpen.

Verder kan digitale geletterdheid leerlingen helpen om actief (en veilig) deel te nemen aan de digitale wereld, bijvoorbeeld door te communiceren met anderen via sociale media en het online delen van hun ideeën.

• Versterken van leerprestaties. Digitale geletterdheid helpt bij het verbeteren van leerprestaties. Een paar voorbeelden:

• • Toegang tot informatie: Digitale geletterdheid geeft leerlingen toegang tot een enorme hoeveelheid informatie op het internet, wat hen kan helpen bij het uitvoeren van onderzoek en het vergaren van kennis over verschillende onderwerpen.
  • Samenwerken en communiceren: Digitale geletterdheid maakt het mogelijk om samen te werken en te communiceren met andere leerlingen en leraren via digitale platforms, wat kan bijdragen aan een verbeterde samenwerking en uitwisseling van ideeën.
  • Flexibiliteit: Digitale geletterdheid stelt leerlingen in staat om op elk moment en op elke locatie te leren, wat hen flexibiliteit geeft om te leren op een manier die voor hen werkt.

• Omgaan met de risico’s van de digitale wereld. Er zijn gevaren verbonden aan deelname aan de digitale wereld. Voorbeelden zijn:
  • Cyberpesten. Pesten kan via sociale media, chatrooms of online games en kan leiden tot emotionele en mentale schade bij slachtoffers. Door leerlingen te leren over cyberpesten en hoe ermee om te gaan, kun je ze helpen om zich te beschermen tegen dit soort gevaren.
  • Privacy en veiligheid van persoonlijke gegevens. Wanneer we deelnemen aan de digitale wereld, delen we vaak persoonlijke gegevens, zoals onze naam, adres, telefoonnummer en foto’s. Het is belangrijk om te leren over hoe we deze gegevens kunnen beschermen en hoe we ermee om kunnen gaan wanneer ze worden gedeeld of gebruikt zonder ons toestemming.

Wat moeten leerlingen leren rond digitale geletterdheid: vier domeinen

Voor digitale geletterdheid zijn er op dit moment nog geen wettelijk vastgestelde kerndoelen. De SLO beschrijft vier domeinen van vaardigheden die  leerlingen nodig hebben om digitaal vaardig te worden.

1. Digitale informatievaardigheden: Leerlingen leren hoe ze informatie kunnen zoeken, beoordelen en gebruiken om hun kennis te vergroten. Dit betekent dat ze leren hoe ze digitale informatiebronnen, zoals websites, databases en zoekmachines, kunnen gebruiken om de informatie te vinden die ze nodig hebben, en hoe ze de betrouwbaarheid en relevantie van deze informatie kunnen beoordelen.
2. Computational thinking: Neem de leerlingen mee in hoe ze problemen kunnen oplossen door middel van logisch denken en het gebruik van algoritmen en programma’s. Dit betekent dat ze leren hoe ze problemen kunnen analyseren en opsplitsen in kleinere stappen, en hoe ze deze stappen kunnen omzetten in logische instructies die een computer kan volgen.
3. Mediawijsheid: Laat leerlingen zich bewust worden hoe ze verantwoordelijk en kritisch met media kunnen omgaan. Dit betekent dat ze leren hoe ze de betrouwbaarheid en de bron van media kunnen beoordelen, en hoe ze de boodschappen en agenda’s achter media kunnen analyseren en begrijpen.
4. Praktische ICT-vaardigheden: Leerlingen leren hoe ze met digitale technologie kunnen werken, zoals computers, tablets en smartphones. Dit betekent dat ze leren hoe ze deze apparaten kunnen installeren, configureren en gebruiken om verschillende soorten taken uit te voeren, zoals tekstverwerking, communicatie en het maken van presentaties. Ze leren ook hoe ze veilig en verantwoordelijk met digitale technologie kunnen omgaan, bijvoorbeeld door het beschermen van hun persoonlijke informatie en het vermijden van cyberpesten.

Wat is bekend over hoe je effectief digitale vaardigheden onderwijst?

Er is  een aantal belangrijke factoren die van invloed zijn op het effectief onderwijzen van digitale vaardigheden aan leerlingen. Deze zijn:

1. Doelgericht onderwijs: Het is belangrijk om duidelijke doelen te stellen voor het onderwijzen van digitale vaardigheden, zodat leerlingen weten wat ze moeten leren en wat ze kunnen verwachten. Als voorbeeld:
   • VO: “Aan het einde van deze les zullen leerlingen in staat zijn om een website te ontwerpen en te publiceren met behulp van een website-builder.”
   • PO: “Leerlingen kunnen een probleem omschrijven en bepalen hoe ze dit met behulp van een computer kunnen oplossen”
2. Praktijkgericht onderwijs: Het is belangrijk om leerlingen de kans te geven om hun digitale vaardigheden in de praktijk te gebruiken en toe te passen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat leerlingen opdrachten krijgen waarbij ze digitale technologie moeten gebruiken om problemen op te lossen of informatie te verwerken. Als voorbeeld: VO: “Vandaag gaan we een website maken voor onze school. Jullie gaan in groepjes werken en ieder groepje ontwerpt een eigen website met behulp van een website-builder. Aan het einde van de les zullen we de websites beoordelen en kiezen welke de beste is.”PO: “”Jullie gaan vandaag een digitale quiz maken met behulp van een quizmaker-tool. Bedenk vragen en antwoorden over een bepaald onderwerp en voeg deze toe aan de quiz. Als jullie klaar zijn, kunnen jullie de quiz met jullie klasgenoten spelen.”
3. Aansluiting bij de echte wereld: Het is belangrijk om de digitale vaardigheden die leerlingen leren te verbinden met de echte wereld en hoe ze deze vaardigheden in hun dagelijks leven kunnen gebruiken. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat leerlingen opdrachten krijgen die gericht zijn op het oplossen van echte wereldproblemen met behulp van digitale technologie, of dat ze deelnemen aan projecten die gericht zijn op het verbeteren van de digitale vaardigheden van de gemeenschap. Bijvoorbeeld:
   • VO: “Jullie gaan een app ontwikkelen die helpt om afval te scheiden en te recyclen. Jullie gaan in groepjes werken en ieder groepje ontwerpt een eigen app met behulp van een app-builder. Aan het einde van de les gaan we de apps uitproberen en feedback geven op elkaars werk.”
   • PO: Jullie gaan een digitale kaart maken van jullie buurt met behulp van een kaartmaker-tool. Markeer de belangrijkste bezienswaardigheden, winkels en andere plaatsen op de kaart en deel deze met de klas.
4. Persoonlijke aandacht: Het is belangrijk om persoonlijke aandacht te geven aan leerlingen die moeite hebben met het ontwikkelen van hun digitale vaardigheden. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de leraar extra tijd besteedt aan het geven van individuele feedback of hulp, of dat er wat meer begeleiding wordt geboden aan leerlingen die dit hulp nodig hebben. Bijvoorbeeld: “Ik zie dat sommige van jullie moeite hebben met het ontwerpen van de quiz. Laat me even komen en samen kijken we hoe we het beter kunnen doen. Als je vragen hebt, aarzel dan niet om me te vragen om hulp.”

Dit vergt nogal wat van jou als leraar, hoe krijg je dit voor elkaar?

Het onderwijzen van digitale geletterdheid kan veel van jou als leraar vergen: je bent immers niet geschoold in dat vak en de ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op. Om toch goed onderwijs op dit gebied te kunnen geven, hebben je een aantal dingen nodig:

1. Denk groot, begin klein. Je kunt als schoolteam een visie ontwikkelen over wat jullie willen onderwijzen rond digitale geletterdheid, waarom en hoe. Maar begin klein. Pak als lerarenteam één van de vier domeinen (bijv. ‘mediawijsheid’ of ‘computational thinking’) en ga experimenteren. In de bronnen hieronder vind je praktische lesideeën voor elk van deze domeinen. Ontdek zo al doende nieuwe manieren van lesgeven. Bouw zo stap voor stap jullie curriculum uit.
2. Doe dit niet alleen, maar samen. Als je als leraar met iets nieuws start ben je kwetsbaar. Je mist kennis en ervaring. Samen kun je meer. Bovendien geeft het samenwerken met collega’s vertrouwen. Ga voor het experiment dat je hebt gekozen aan de slag met een collega: ontwerp samen een (deel van een) les, geef die, bezoek elkaars lessen en bespreek na wat goed ging en wat beter kan. Zo word je steeds sterker.
3. Zorg voor gerichte training en pas die direct toe. Doe dit doelgericht: zorg voor een training door een expert voor dat domein dat jullie als lerarenteam kozen om mee aan de slag te gaan. Koppel die training meteen aan de lespraktijk, door met je collega lessen te ontwerpen en die te geven. Zo zorg je ervoor dat wat je leert onderdeel wordt van je palet van vaardigheden.
4. Geef ruimte, heb vertrouwen. Een website ontwerpen met je leerlingen? Een app bouwen? Dat doe je niet dagelijks en heb je waarschijnlijk nooit geleerd. Daarom zal het in het begin vast mis gaan. Pech gehad. Gun jezelf en je collega’s de ruimte om te experimenteren, fouten te maken, te leren en geniet ervan als het wél lukt.

Klaar om je leerlingen te helpen hun digitale geletterdheid te verbeteren? Begin klein, trek samen met je collega’s op en zie wat voor jou en je leerlingen werkt!