Hoe verbetert de Fiep Westendorpschool toch het onderwijs na uitdagende omstandigheden?

Een sprong in het diepe: De moeilijke Covid-jaren, op een school middenin een stad met een hoog lerarentekort en in een wijk dat ook niet als de beste buurt van Amsterdam bekend staat?

De uitdaging van schoolleider Jan van Aert van de Fiep Westendorpschool is: “Hoe houd je iedereen aan boord?” Het onderwijs verbeteren na uitdagende omstandigheden, zoals de moeilijke Covid-jaren, op een school middenin een stad met een hoog lerarentekort en in een wijk dat ook niet als de beste buurt van Amsterdam bekendstaat: dat is een sprong in het diepe.

Nadat het team en ouders vonden dat de aansturing teveel top-down gebeurde en het team aangaf meer eigenaarschap op onderwijsinhoud en organisatie van de school te willen hebben, ondernam Van Aert actie.

Van Aert gelooft dat zijn leerlingen vooruit komen als de lat hoog ligt en als iedereen kritisch naar zichzelf kijkt. Hij vertelt over zijn motivatie om te gaan werken met lerarenteams en collegiale consultatie (lesbezoek) en over proefondervindelijk erachter komen wat het beste werkt.

Op een diverse school aan de slag met bordsessie en leerlingenarena

“We moeten onszelf de tijd gunnen om te mogen veranderen.”

Op deze Amsterdamse basisschool met gemengde populatie is het team sinds schooljaar 2022/2023 bezig om de leerKRACHT-aanpak in te voeren. Hoe breng je een verbetercultuur tot stand?

Schoolleider Jan van Aert van de Fiep Westendorpschool vertelt over zijn motivatie om te gaan werken met lerarenteams en collegiale consultatie (lesbezoek) en over proefondervindelijk erachter komen wat het beste werkt.

“We lichten onszelf door”

Het kan niet missen, op een zwart-wit foto bij binnenkomst van de Fiep Westendorpschool (bijna 400 leerlingen) kijkt de beroemde illustrator de bezoeker aan. Haar handtekening is op allerlei plekken terug te vinden: aan de muur hangen ingelijste tekeningen van Jip & Janneke, Floddertje en andere Fiep-geesteskinderen, in de kleutergroep springt het grote Jip en Janneke-voorleesboek in het oog. De Fiep Westendorpschool in de diverse wijk Slotervaart is een basisschool met zowel ‘taalzwakke leerlingen met ouders die onderaan de sociale ladder zitten’ als ‘hoogopgeleide, wat alternatieve stedelingen’, zegt schoolleider Jan van Aert. “Uitdaging is dan ook: hou houd je iedereen aan boord?” Het onderwijs verbeteren na uitdagende omstandigheden, zoals de moeilijke Covid-jaren, op een school middenin een stad met een hoog docententekort en in een wijk dat ook niet als de beste buurt van Amsterdam bekendstaat: dat is een sprong in het diepe. Van Aert deed het, omdat hij gelooft dat zijn leerlingen vooruit komen als de lat hoog ligt en als iedereen kritisch naar zichzelf kijkt. Het was de tevredenheidspeiling onder personeel uit het najaar van 2021 dat hem de ogen opende.

Van Aert, een enthousiaste, montere zestiger die al sinds 1981 aan de school verbonden is, destilleerde daaruit dat team en ouders vonden dat de aansturing teveel top-down gebeurde en dat het team meer eigenaarschap wilde hebben op onderwijsinhoud en organisatie van de school. Dit werd in het voorjaar van 2022 bevestigd uit een audit als onderdeel van de begeleide zelfevaluatie van KLASSE. Dus besloot hij actie te ondernemen. Van Aert volgde samen met de bouwcoördinatoren een informatiedag bij Stichting leerKRACHT en al gauw volgde een teamdag. Het zou zeker een omschakeling worden, beseften ze, en een stemming onder het personeel volgde. “Meer dan tachtig procent zag het zitten.” Dus begonnen ze in november 2022 de leerKRACHT-aanpak door te voeren. Lachend: “We zijn heel vers op dit thema.”  Wat ze anders doen? “De verandering is dat ieder zijn verantwoordelijkheid pakt en constructief met elkaar meedenkt. In lerarenteams bespreek je de onderwijs- en de lesinhoud en leerkrachten bezoeken elkaars lessen en geven feedback. Het idee is om een verbetercultuur te creëren en om echt een lerende school te zijn.” En ja, zegt hij desgevraagd, dat lijkt daadwerkelijk op aspecten van leerKRACHT te lukken. “Vroeger probeerden we zoiets als collegiale consultatie (lesbezoek) op te zetten, maar kregen we het niet georganiseerd. Nu in het leerKRACHT-systeem lukt het wél. Al ga je maar tien minuten naar binnen bij een collega, dan krijg je al een goed idee hoe het eraan toe gaat en kun je constructieve feedback geven. Ik zie de leerKRACHT-aanpak ook als een interventie, we lichten onszelf door en brengen verbeteringen aan.”

Rijke taal en kreten

Klimplanten groeien tussen de houten latten door op het gebouw van de Fiep Westendorpschool. Mooie nieuwbouw met een groene touch, sinds 2012 huist ‘de Fiep’, zoals Van Aert zegt, in deze wijk in Amsterdam-Nieuw-West, ingeklemd tussen grijze flatgebouwen, nieuwbouw voor starters en de Lidl er tegenover. Boven de school zijn appartementen gebouwd, de school is een brede school dus er is een voorschool, kinderopvang en er worden talloze naschoolse activiteiten aangeboden zoals basketbal, schaken, een talentband, theater en een eigen bijlesaanbod. De grootstedelijke rauwheid is binnen ver weg, de school is een knus dorp met een labyrint aan gangen, gezellige lokalen, vitrines waar opgezette dieren en Masai-attributen in staan. Buiten op het schoolplein klimmen leerlingen in een boomhut.

Toen het schooljaar 2022-2023 al enige maanden was gestart, waagden ze de sprong en vier schoolcoaches werden opgeleid om elk een leerteam van acht à negen docenten te begeleiden, en er is ook een expertcoach. Bijeenkomsten volgden waarin de bordsessie, het gezamenlijk lesontwerp, lesbezoek en feedback en de stem van de leerling centraal stonden. Van Aert ziet zijn taak als schoolleider als stimulerend en faciliterend in dit proces. “Ik zorg ervoor dat de schoolcoaches vier uur per week vrijgeroosterd zijn, zodat zij hun team kunnen begeleiden en naar de forumdagen van leerKRACHT te gaan. Dat houdt in dat ik soms een externe partij moet inhuren die een halve dag een dans- en theaterles verzorgt, zodat de leercoach bijgeschoold kan worden.” Elke week hebben de lerarenteams een bordsessie van één uur: een kwartier is er een terugblik op de gemaakte afspraken, drie kwartier spreken we over hoe je een les aanpakt, obstakels die we tegenkomen.” Alle bouwen zitten door elkaar in de leerteams, de IB’er naast de vakleerkracht. Vergroten van het eigenaarschap is het thema. Op grond van het thema eigenaarschap heeft ieder leerteam zijn eigen doelen en acties gemaakt. In de lerarenkamer – een sfeervolle ruimte met piano, schommelstoel, rode bank en Miró-reproducties – hangen borden waarop de ‘doelen (“Schoolbreed hanteren we dezelfde toepassing van Gynzy voor het zelfst. + samenwerken”), acties, planning en successen staan (“Zelfstandig werken gaat goed bij Karen”). Er is de datamuur, een groot bord waarop met gele, groene en rode briefjes zijn geplakt, in het midden staat: “Definitie eigenaarschap op de Fiep: Mate waarin de leerling verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen leerproces.” Deze inzichten, opmerkingen en reminders weerspiegelen de zo beoogde leercultuur. Onlangs vond er een ‘leerlingenarena’ plaats over het thema lesmotivatie. “Ook iets waar we steeds even aan moeten denken, de stem van de leerling en hoe we die verwerken in ons leer- en organisatieproces. Onze populatie is mondig, maar er is veel niveauverschil. De ene leerling praat in rijke taal en pakt de ruimte, de ander spreekt vooral in kreten.”

Voortschrijdend inzicht

Voortschrijdend inzicht komt gaandeweg het proces, ontdekte Van Aert. “Zijn onze doelen wel smart genoeg? Hebben we die niet te ruim geformuleerd? Misschien zijn we wel te breed aan de gang gegaan, ontdekten we proefondervindelijk. Er ontstond wat wrevel binnen het team: schiet het wel genoeg op? Kost het niet té veel tijd? Bij de lesvoorbereiding en feedback rees ook de vraag waar we zitten in het veranderingsproces. Deze strubbelingen zijn logisch, we zitten er middenin. Volgende week in een verbindingsessie gaan we dat bespreken.” Er zijn al een paar veranderingen aangebracht, vertelt de directeur. “Ook al zitten we met de lerarenteams allemaal door elkaar heen, er was toch de behoefte om daarnaast vergaderingen per bouw in te plannen om het over zaken te hebben die daar specifiek spelen. Dus die plan je dan in. Binnen de structuur van leerKRACHT zoek je naar wat je als school nodig hebt. Dat is een kwestie van zelf uitproberen, aanpassen en vervolgens weer uitproberen. Daarmee ontwikkel je samen ook een sterkere organisatie.”

Van Aert heeft schooljaar 2022/2023 een mooi begin gemaakt met de leerKRACHT-aanpak, maar hij gaat ‘de Fiep’ en daarmee ook de nieuwe structuur uit handen geven aan zijn opvolger, want per 1 januari 2024 gaat de schooldirecteur met pensioen. Van Aert is optimistisch over de toekomst. “Volgend schooljaar kunnen we de leerKRACHT-structuur gewoon al in september starten, dan hebben we meer tijd om de hele aanpak over het jaar ‘uit te smeren’. We moeten onszelf de tijd gunnen om te mogen veranderen, zulke processen kunnen wel vijf jaar duren heb ik uit de literatuur begrepen.”