Hoe vergroot je de onderwijskwaliteit in het mbo?

Wat is onderwijskwaliteit?

Onderwijskwaliteit is de bijdrage die een school levert aan de ontwikkeling van een leerling op drie gebieden: kwalificatie, persoonsvorming en socialisatie. Daarbij kun je drie lagen onderscheiden: de basiskwaliteit (waar de inspectie op toetst), additionele eisen en verwachtingen (die door de politiek zijn gesteld) en de schooleigen ambitie.

Hoe vergroot je de onderwijskwaliteit in het middelbaar beroepsonderwijs?

Volgens de Staat van het onderwijs 2021 boekt het mbo op een aantal gebieden echt vooruitgang. Zo halen meer studenten een passend diploma en daalt het aantal schoolverlaters. Tegelijkertijd hebben de mbo’s ook te maken met binnenkomende studenten waarvan het reken- en leesniveau niet toereikend is. En kan het mbo winst behalen op het gebied van het didactisch handelen van docenten en kwaliteitszorg. De Staat van het onderwijs stelt hierbij: het team is aan zet. Goed nieuws, want er is een bewezen aanpak die ervoor zorgt dat teams samen het onderwijs gaan verbeteren. In dit artikel lees je waarom deze aanpak – de verbetercultuur – in mbo-teams nodig is, wat het oplevert en hoe ook jouw mbo-team ermee kan starten.

De staat van het mbo-onderwijs: ruimte voor verbetering

Al ruim een decennium wordt ons onderwijs minder goed. Waren we in 2008 nog één van de landen met de beste leesvaardigheid van Europa, nu dreigt laaggeletterdheid voor 25 procent van alle 15-jarigen [1, 2]. Met de andere kernvakken is het nauwelijks beter gesteld. Tegelijkertijd is de kloof tussen kinderen van hoog- en laagopgeleide ouders in de afgelopen 15 jaar verdubbeld. Kinderen van hoogopgeleide ouders scoren bij wiskunde op het niveau van toplanden zoals Japan en China. Kinderen van laagopgeleide ouders hebben een leesvaardigheid vergelijkbaar met leerlingen in Jordanië en Moldavië.

FIGUUR 1: DIDACTISCH HANDELEN IN HET MBO

Het mbo heeft te maken met deze achterstanden en moet vaak noodgedwongen nog reparatiewerk verrichten. De focus op rekenen en taal is daarom erg belangrijk, naast de beroepsgerichte vakken. Uit de staat van het onderwijs 2021[3] blijkt daarnaast dat er nog mbo ‘eigen’ ontwikkelpunten zijn om de onderwijskwaliteit te verbeteren. Zo is het didactisch handelen voldoende (zie figuur 1), maar nog niet goed.

Een zelfde beeld zien we voor de kwaliteitszorg: voldoende bij de meeste scholen, maar niet goed. Bovendien blijkt de doorstroom naar hbo nog steeds een lastige: 1 op de 5 studenten valt in het eerste jaar uit nadat ze van mbo naar hbo zijn doorgestroomd. Dit percentage is hoger dan bij leerlingen die via de havo naar het hbo gaan.

FIGUUR 2: UITKOMST ONDERZOEK INSPECTIE NAAR SCHOOLVERSCHILLEN IN HET MBO

Wat is nodig om onderwijskwaliteit in het mbo te vergroten?

Een verbetercultuur op mbo-scholen

Nu we de uitdagingen in beeld hebben gebracht, is de volgende vraag: hoe ga je hier verbetering in aanbrengen? En hoe komt het dat de ene opleiding hierin beter presteert dan een andere opleiding? Zowel de Inspectie als McKinsey deden hier onderzoek naar. Hun conclusies zijn hetzelfde: goede opleidingen hebben een verbetercultuur. Een cultuur waarin het docententeam en de opleidingsmanagers intensief samenwerken aan onderwijs en doelgericht het onderwijs beter en beter maken [4, 5]. In zo’n verbetercultuur gaat het gesprek zoveel mogelijk over dat wat in de lessen gebeurt en hoe je met elkaar de lessen steeds beter maakt. Alle organisatorische zaken probeer je zo efficiënt mogelijk te organiseren, maar niet in de weg te laten staan van daar waar het gesprek echt over moet gaan: hoe kunnen we de studenten steeds beter onderwijs geven en elkaar daarbij helpen?

FIGUUR 3: ONDERZOEK MCKINSEY: 10 FACTOREN DIE BOVENGEMIDDELDE SCHOLEN TOEPASSEN

Hoe kun je zo’n verbetercultuur op een mbo-school creëren?

De impact van leerKRACHT

Stichting leerKRACHT ontwikkelde en testte in 2012 met 15 scholen een aanpak om zo’n verbetercultuur op school te creëren. Er werken nu 1.000 Nederlandse basisscholen, middelbare scholen en mbo-opleidingen met leerKRACHT. Dit doen zij niet omdat het moet, maar omdat zij dit zelf willen. Omdat docenten en leidinggevenden elkaar vertellen over wat het effect is van zo werken: meer werkplezier, betrokken leerlingen en beter onderwijs.

Het ministerie van onderwijs organiseerde een onderzoek om vast te stellen wat het effect is van deze manier van werken. De Universiteit Utrecht deed daarvoor drie jaar onderzoek op 231 scholen die deelnemen aan leerKRACHT. Hun conclusie: scholen creëren met de leerKRACHT-aanpak binnen één jaar een lerende cultuur en docenten worden in datzelfde jaar al aantoonbaar beter in hun vak [6].

“We zijn een groot team en we merkten dat overleggen daardoor niet goed werkten. We hebben daarom onszelf opgedeeld in vier subteams. Ik merk dat daardoor de teams heel snel veel efficiënter en effectiever worden. De methode van leerKRACHT helpt om kritisch te blijven op wat we doen, elkaar feedback te geven en echt dingen op te lossen, beter te maken voor de studenten.”

Luc JansDeltion College Zwolle

Starten met een verbetercultuur? Zorg een passende teamindeling en tijd

Veranderen is nooit makkelijk. Maar als je als team echt gelooft dat een verbetercultuur jullie als docenten gaat helpen om het nog beter onderwijs te creëren voor jullie studenten, dan heb je al een belangrijke stap gezet. We zien dat er vervolgens nog twee obstakels te nemen zijn: teamindeling en tijd.

Teamindeling
Een docententeam in het mbo is wisselend van omvang, meestal gegroepeerd rondom een specifieke opleiding. Het is alom bekend dat écht samenwerken met bijvoorbeeld veertig collega’s niet kan. Het team moet niet te groot zijn, zo’n 4 tot 8 mensen blijkt de ideale omvang. Groot genoeg om diversiteit te hebben, klein genoeg om aanspreekbaar en zichtbaar te zijn en te zorgen voor veiligheid. Daarnaast moet het team een gezamenlijk doel hebben en elkaar nodig hebben om dat doel te bereiken. Als er geen afhankelijkheid van elkaar is, omdat je bijvoorbeeld allemaal aan andere studenten lesgeeft, dan gaan teamleden individueel aan de slag en creëert het werken in een team geen meerwaarde. In het mbo zou je dus bijvoorbeeld teams kunnen maken op basis van leerjaar, cluster of niveau, zolang je maar (grotendeels) te maken hebt met dezelfde studenten.

Tijd
Om te samen te verbeteren, heb je tijd nodig. In de leerKRACHT-methodiek werken kleine teams (zie teamindeling hierboven) met wekelijkse 15 minuten durende bordsessies om op een efficiënte manier te horen hoe het met het team gaat en te bepalen hoe de voortgang van de verbeterdoelen verloopt. Daarna gaat het team nog een uur of anderhalf uur met elkaar aan de slag (lessen voorbereiden, acties uitvoeren die bij de verbeterdoelen horen) in een werksessie. Deze aanpak is efficiënter en geeft meer energie dan de normale vergaderingen.

Tot slot: hoe kun je de eerste stap naar zo’n verbetercultuur zetten in het mbo?

De sleutel ligt op school. Docenten, leidinggevenden en bestuurders kunnen vandaag nog aan de slag met een verbetercultuur in hun school of instelling. Inspiratie nodig? Ga (virtueel) kijken op één van de 1.000 scholen die met leerKRACHT werkt, nodig ons uit voor een gesprek of lees deze blog met drie praktische handvatten.