Elke leraar wordt beter van feedback, maar laten we het leuk en veilig houden: 4 praktische tips

Je bent de hele dag bezig om je leerlingen feedback te geven. Maar zelf? Hoe vaak geef jij collega’s feedback? Hoe vaak krijg jij zelf feedback? Dat valt vaak vies tegen. Er zijn leraren die maandenlang van niemand iets horen. Als jij weinig feedback krijgt, dan mis je echt wat. Je staat er dan alleen voor in je klas, je werkt niet samen aan beter onderwijs. Alleen staan als leraar? Daar is jouw vak te moeilijk voor. We hebben allemaal hulp van collega’s nodig en zij die van jou. Goede feedback is daarom onmisbaar.

Laten we eerst kijken waarom feedback geven en ontvangen zo lastig is

Wat zijn praktijken die ervoor zorgen dat feedback krijgen al snel onveilig voelt? Laten we er een paar de revue passeren:

• Je schoolleider moet het gewoon even kwijt. Ik hoorde recent deze quote: ‘Ik wil gewoon vertellen wat ik ervan vind, want dit is onacceptabel’. Ik snap best de emotie van deze schoolleider, maar zo’n uitspraak heeft niets met feedback te maken. Dit is beoordelen.
• Je collega komt met oordelen. We hebben allemaal meningen over wat een goede les is. Je krijgt geen dialoog als je collega jouw les bezoekt met zijn of haar mening voorop: ‘Ik zou het zo niet doen’ of ‘ik vond dat je dat deel niet zo goed deed’. Met zulke oordelen kun jij niet zoveel. Jij hebt immers je eigen mening over wat een goede les is.
• Je weet niet wat je kunt verwachten. Als je daar geen afspraken over hebt dan kan het alle kanten opgaan. Gaat je collega iets delen waar jij wat aan hebt of over een willekeurig onderdeel van je les. Hoe gaat je collega die feedback met je delen? Als je dat niet van tevoren weet maakt dat onzeker.

Dat waren maar drie redenen waarom feedback in de praktijk op school vaak niet wordt gegeven. Het voelt onveilig en je hebt er weinig aan.

Lees ook:
Hoe je de werkdruk in het onderwijs vermindert

Wat is het belang van goede feedback?

Feedback in het lerarenteam is een essentieel onderdeel van de dialoog over het verbeteren van het onderwijs. Wil jij je als leraar verbeteren? Dan heb je informatie nodig over het effect van jouw handelen op je leerlingen en op het team waar je in werkt. Je wordt bewust van je bekwaamheden, maar je ziet ook verbetermogelijkheden. Over die verbeterpunten wil je op een prettige manier met je collega’s van gedachten wisselen: ‘hoe kan ik het nog beter doen’?

Als je dat kan, dan word je beter als leraar en hebben je leerlingen daar plezier van. Maar er gebeurt ook iets anders: de relatie met je collega?s verdiept. Je werkt als professionals samen, je staat er in je klas niet alleen voor, zij zijn ervoor om je te helpen. En jij hen.

Maar wil je dat bereiken, dan moet je samen aan de slag om een cultuur te creëren waarin feedback geven en krijgen normaal is. Hoe doe je dat? Hier vier tips:<

Tip 1 – Focus op het effect dat een leraar heeft op leerlingen, niet op het gedrag van de leraar

Veel leraren hebben geleerd om feedback te geven met ‘tips’ en ‘tops’ of met het ‘sandwich’-model: eerst een goed punt, dan een verbeterpunt en afsluiten met een verbeterpunt. Zo feedback geven focust op dingen die een leraar goed doet en wat een leraar fout doet.

Ja, fout! Je voelt de onveiligheid al het gesprek insluipen. ‘Hier komt kritiek aan, laat ik mijn ‘ja, maar’ maar vast in de aanslag houden!’

Er is een veel effectievere manier om feedback te geven. Waar je helemaal niet praat over goed of fout. Maar over het effect dat een leraar heeft op leerlingen. Daar is elke leraar geïnteresseerd in! Hoe doe je dat?

Laat me een voorbeeld geven. Ik was in de klas bij een leraar op een middelbare school, hij gaf een les over filosofen. Niet zomaar een leraar, een half jaar later zou hij de erkenning ‘Leraar van het Jaar’ krijgen. Je zou denken dat hem feedback geven best lastig zou zijn, wat kan zo’n leraar nog beter doen?

Wat zag ik? Hij gaf zijn leerlingen na de instructie een opdracht ‘ga dit in tweetallen uitwerken, je hebt 10 minuten’. Wat deed ik in die 10 minuten? Ik keek naar de tweetallen: welke werkten als duo, welke werkten naast elkaar maar niet met elkaar aan de opdracht. Dit is wat ik hem teruggaf na de les:

• ‘Ik zag dat je leerlingen de opdracht gaf in duo’s te werken? (= observatie over gedrag leraar)
• ‘Wat ik zag was dat er 7 duo’s waren die samenwerkten en 16 leerlingen die naast elkaar zaten maar als eenlingen werkten aan de opdracht’ (= effect op de leerlingen)

Daarna hield ik mijn mond. Hij was verbaasd, dit had hij zelf niet gemerkt. Maar hij kon er wel wat mee. Wat? Geen idee, maar toen ik hem 9 maanden later weer eens tegenkwam kon hij zich de feedback nog goed herinneren.

Wat is de kern van deze manier van feedback geven? Je oordeelt niet. En wat is daarvan het effect: de ontvanger van de feedback is rustig en luistert.

Ik hoor je denken, ‘ik geef al op zo’n manier feedback!’ Weet je dat echt zeker? Let maar eens goed op jezelf: hoe begin jij je zinnen als je feedback geeft? Als je jezelf betrapt op ‘Ik vind?’, dan ben je aan het oordelen!

Tip 2 – Kijk altijd gericht, op basis van een leervraag

Als iemand jouw les binnenkomt en je weet niet waar die persoon naar gaat kijken, hoe voelt dat? Je hebt geen idee wat je straks gaat horen. En als we het omdraaien en jij de les van een ander in gaat: waar ga je dan naar kijken? In een les gebeurt zoveel tegelijk dat ‘zomaar’ kijken niet veel oplevert. Er wordt dan vaak alleen gekeken naar het handelen van leraren en niet naar het effect op leerlingen. Je ziet veel meer als je gericht kijkt.

Maar, waar kijk je dan naar? Simpel, dat spreek je van tevoren samen af: wat is de leervraag? Als je dan op bezoek gaat bij een collega dan weet je wat hij of zij wil leren. Omgekeerd, als jij een collega op bezoek krijgt dan vertel je hem of haar van tevoren waar je wilt dat de ander naar kijkt en feedback op geeft.

Dit heeft twee enorme voordelen:

• Je krijgt gerichte feedback. Daardoor weet je wat je kunt verwachten. Je gaat niet een waslijst van kritiekpunten horen over wat allemaal beter moet, je krijgt gerichte input op één punt waar jezelf om hebt gevraagd.
• Je krijgt betere feedback. De collega die op bezoek komt kan heel gericht kijken. Daardoor is het voor je collega veel makkelijker om jouw gedrag op dít punt en het effect daarvan op je leerlingen te observeren.

Kortom, spreek voor een lesbezoek een leervraag af.

Tip 3 – Gebruik in de school allemaal hetzelfde stramien voor feedback

Je schoolleider komt langs voor een lesbezoek in het kader van de jaarlijkse beoordeling, een collega wil nog wat met je delen, je windt je op over wat je laatst hoorde van een leerling en gaat daar zeker nog wat over zeggen tegen de collega waar het om gaat. Ondertussen heb je het allemaal hartstikke druk en voor je het weet floept er een ‘Ik vind’ uit. Oordelen zijn zo gegeven, verdedigingslinies gaan omhoog, klasdeuren sluiten zich.

Om dat te voorkomen heb je afspraken nodig. Afspraken over een vast stramien waarmee jullie feedback geven. Dat voorkomt dat oordelen worden uitgesproken. Het geeft duidelijkheid over wat je kunt verwachten als iemand anders jou feedback geeft.

Hoe zou zo’n stramien eruit kunnen zien? Laat me een voorbeeld geven zoals we dat al op 600 leerKRACHT-scholen hebben geïntroduceerd. Dat stramien bevalt onze scholen goed, maar kies vooral iets wat bij jullie school past. Ons stramien bestaat uit vier simpele stappen en beschrijft zowel wat de feedbackgever als de ontvanger doet:

1. De feedbackgever deelt een feitelijke observatie over het handelen van de leraar. ‘Ik zag je ‘.. doen?. De ontvanger luistert.
2. De feedbackgever beschrijft het effect dat dit handelen had op de leerlingen (of iemand anders). De ontvanger blijft rustig luisteren
3. De feedbackgever pauzeert, de ontvanger kan verduidelijkende vragen stellen. De feedbackgever kan vragen: ‘was je hiervan bewust?’ of ‘was dit je intentie?’
4. Daarna ga je samen in dialoog. Wat was het doel of intentie? Hoe zou je dat de volgende keer nog beter kunnen bereiken? En na afloop bedankt de ontvanger de gever voor de feedback

Dat bedanken is belangrijk. We denken allemaal dat mensen het moeilijk vinden om feedback te ontvangen. Maar mensen vinden het nog moeilijker om feedback te geven. Als ze de moeite nemen om jou te helpen, dan vinden ze het vast fijn als je ze bedankt!

Wat bereik je als je samen met een vast stramien werkt? Je weet wat je kunt verwachten, dat creëert veiligheid. Het biedt ook een gemeenschappelijke taal op school. Ik zie zelfs dat scholen hun leerlingen trainen in dit model: het helpt leerlingen om elkaar feedback te geven. Toen ik op bezoek was bij een school in Rotterdam (de Globetrotter in Katendrecht) legden een jongen en meisje uit groep 7 het mij zo uit: ‘Je kunt vertellen waar je mee zit zonder dat je ruzie krijgt’. Dat vond ik een mooie les voor ons, volwassenen.

Tip 4 – Begin klein en veilig en bouw feedback stap voor stap uit

Rome is niet in een dag gebouwd. Een cultuur op school waarin feedback geven en krijgen een alledaags proces is bouw je ook in kleine stappen. Die stappen hebben alles te maken met het bezoeken van elkaars lessen. Het gebeurt immers in de klas: dat is waar je observeert wat het effect is van leraren op hun leerlingen.

Wat zouden die stappen kunnen zijn?

• Met wie zou jij onderlinge feedback willen uitproberen? Er zijn altijd mensen in je team waar je je meer en minder bij thuis voelt. Laat leraren daarom kiezen met wie zij feedback over hun lessen willen uitproberen.
• Ik wil van je leren, mag ik bij jou .. zien in de les? Begin met waar jullie trots op zijn. Je kunt immers enorm veel leren van wat goed gaat. Vraag je collega waar hij of zij trots op is en ga dat bekijken in zijn of haar les. Vertel na afloop wat je gezien hebt, wat het effect was op de leerlingen en wat jij ervan hebt geleerd.
• Kun je bij mij komen kijken naar ..? Nodig je collega uit bij jou te komen kijken rond een leervraag die jezelf hebt geformuleerd. Begin niet meteen met het onderwerp waar je je het meest onzeker bij voelt. Pak iets wat redelijk gaat.
• Waar wil je dat ik bij jou naar kijk? Vraag nu je collega hoe je hem of haar kunt helpen? Waar wil je een stap mee maken? Waar wil je dat ik naar kijk?
• We hebben samen een les ontworpen, wil je die bij mij bekijken? Als je meer en meer samenwerkt zal je ook samen lessen ontwerpen. Je kunt dan afspreken wie van jullie die les geeft en de ander komt kijken. Waar kijkt die andere naar? Naar jouw handelen als leraar of naar hoe jullie lesontwerp werkt? Vooral dat laatste natuurlijk. Na afloop bespreek je wat je zag en maak je samen de les nog beter.
• Onderlinge feedback is voor ons net als ademen! Als jullie dit allemaal lang genoeg doen wordt het steeds normaler. Je bent dan nog veel verder gegaan. Jullie hebben je leerlingen geleerd met het feedback-model te werken, als jullie lessen geven dan wissel je continu uit wat je ziet, je schoolleider zit elke maand bij jou in de les omdat jij dat wilt. Feedback is niet meer weg te denken op school. Echter, voordat je zover bent ben je een paar jaartjes verder.

Dit waren de vier tips: kijk naar het effect, kijk gericht, gebruik één stramien en bouw stap voor stap aan een goede feedbackcultuur. En tenslotte dit. Wat is de kern van een ‘professional’ zijn? Een professional reflecteert op zijn of haar handelen. Niet in zijn eentje, maar in een team met collega’s en samen met de leerlingen. Om zelf beter te worden, om collega’s te helpen, om het goede voorbeeld te geven aan kinderen en samen het onderwijs te verbeteren. Zonder feedback gaat dat niet. Succes!