Kansen en risico’s van AI en technologie

De potentie van AI is enorm. Generatieve AI-modellen, zoals ChatGPT, stellen docenten in staat om met een veel bredere scope lessen te verbeteren en leerachterstanden vroegtijdig te signaleren. AI kan helpen bij formatieve toetsen en directe feedback geven, waardoor leerlingen gerichter kunnen leren. Aan de andere kant zien we ook risico’s: algoritmes kunnen vooringenomen zijn, en docenten en leerlingen riskeren afhankelijk te worden van technologie, waardoor essentiële vaardigheden zoals kritisch denken en creativiteit kunnen afnemen. Dat kan niet de bedoeling zijn. De vraag is dan ook niet of en hoe vaak we AI gaan inzetten, maar vooral hoe. Zoals Stephen Fry benadrukt:

Een ander risico is de snelheid waarmee technologie wordt geadopteerd, zonder voldoende begrip van de maatschappelijke impact. Net zoals sociale media aanvankelijk als verbindend werden gezien, maar later verdeeldheid veroorzaakten, heeft AI transparante kaders nodig om soortgelijke valkuilen te vermijden.

Waarom een verbetercultuur essentieel is

Om AI en technologie succesvol te integreren, is een verbetercultuur onmisbaar. Scholen die continu werken aan beter onderwijs, met oog voor samenwerking en onderwijsonderzoek, zijn beter in staat om innovaties te benutten. Stichting leerkracht heeft bewezen dat een verbetercultuur niet alleen de onderwijskwaliteit verhoogt, maar ook het werkplezier van leraren en de betrokkenheid van leerlingen stimuleert. Wat zijn de succesfactoren?

• Een van de succesfactoren van deze aanpak is dat iedereen meedoet en niet alleen een klein groepje voorlopers.
• Een tweede factor is het toepassen van Data en Onderzoek. Leraren gaan, ter voorbereiding op het verbeterthema actief aan de slag met de startpositie van de school en het verhogen van het kennisniveau.

Het succes van scholen die met leerkracht of met Groeikracht werken, waar teams binnen een jaar een lerende cultuur realiseren, toont de kracht van samenwerking. Leraren ontwikkelen zichzelf continu, delen kennis en passen onderwijsonderzoek direct toe. Deze aanpak zorgt ervoor dat AI niet wordt gezien als een oplossing op zichzelf, maar als een hulpmiddel binnen een doordachte onderwijsstrategie.

De kracht van Lean – denken in kerntaken, ondersteuning en verspilling

leerkracht is gebaseerd op Lean-denken. De onderliggende principes van de lean-filosofie bieden nog een extra handvatten om AI effectief in te zetten. Lean focust op het creëren van waarde voor ‘klanten’, het herkennen van verspillingen en het optimaliseren en standaardiseren van processen. Voeg daar AI aan toe — met de kracht om razendsnel data te analyseren, patronen te herkennen en werk uit handen te nemen — en je hebt een krachtige combinatie die scholen in staat stelt om potentieel meer waarde voor leerlingen te creëren, met minder werkdruk voor leraren.

Deze combinatie biedt een antwoord op een essentiële vraag in het onderwijs: hoe zorgen we ervoor dat onze tijd, energie en middelen zoveel mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling van leerlingen?

We zoomen in op drie categorieën uit de Lean-filosofie: kerntaken, kernondersteunend werk en verspilling — en laten zien hoe AI in elk van deze domeinen het verschil kan maken.

1. Kerntaken: directe waarde voor de leerling

Definitie:
Kerntaken zijn de activiteiten die rechtstreeks bijdragen aan het leren en ontwikkelen van leerlingen. Denk aan lesgeven, feedback geven, en het begeleiden van leerlingen.

Voorbeeld:
Het voorbereiden en geven van effectieve, gedifferentieerde lessen.

AI in actie:
AI-tools zoals adaptieve leersystemen of generatieve AI kunnen docenten helpen met het snel genereren van lesmateriaal dat aansluit op verschillende niveaus in de klas. Denk aan het creëren van drie variaties van een begrijpend lezen-opdracht of het aanscherpen van lesdoelen en vragen.

Impact:
Meer tijd voor directe interactie met leerlingen, grotere variatie, en potentieel een hogere leeropbrengst.

2. Kernondersteunend werk: indirecte waarde

Definitie:
Kernondersteunende processen zijn noodzakelijk om kerntaken goed te kunnen uitvoeren, maar leveren niet direct waarde voor de leerling. Denk aan administraties, roostering, of het voorbereiden van oudergesprekken.

Voorbeeld:
Het analyseren van toetsresultaten en maken van groepsplannen.

AI in actie:
AI kan automatisch analyses uitvoeren op toetsdata, groeicurves visualiseren en suggesties doen voor groepsindeling of interventies. In plaats van urenlang Excels uitpluizen, krijgt de leraar binnen enkele minuten inzicht in welke leerlingen baat hebben bij extra instructie — en op welk gebied.

Impact:
Sneller en nauwkeuriger inzicht in leerlingdata, minder tijd kwijt aan administratie, en beter onderbouwde keuzes in de klas.

3. Verspilling: werk zonder waarde

Definitie:
Verspilling is werk dat geen waarde toevoegt voor de leerling én voorkomen kan worden. Denk aan dubbele administratie, vergaderingen zonder focus of tijdrovende zoektochten naar lesmateriaal.

Voorbeeld
Zoeken naar geschikt lesmateriaal of herhaald werk (zoals steeds opnieuw rapporten schrijven).

AI in actie:
AI-assistenten kunnen fungeren als een persoonlijke bibliothecaris: geef aan welk leerdoel en niveau je zoekt, en de AI presenteert passende lessen, bronnen of werkvormen. Of gebruik AI om rapportages automatisch te genereren op basis van input van de leraar en leerlinggegevens.

Impact:
Minder tijd kwijt aan zoeken en herhalen, meer ruimte voor focus op onderwijs en samenwerking. Het werk wordt lichter én leuker.

De cruciale rol van de docent

Dat vraagt natuurlijk wel wat van een docent. Onze visie is dan ook dat het belang van goede docenten nog groter wordt in het tijdperk van AI. Hoewel AI veel taken kan ondersteunen, is het de docent die samen met de schoolleiding bepaalt hoe en wanneer technologie wordt ingezet om het leren van leerlingen en studenten te verbeteren. Daarbij blijven heldere routines en gedragsafspraken, hoge verwachtingen, docenten die samen steeds beter worden in het handelen in de klas en een krachtig curriculum –  ook met AI – de absolute motor van goed onderwijs.

Het is wel voorstelbaar dat de rol van de docent in de komende tien jaar zal veranderen. Niet fundamenteel, maar wel evolutionair. Hieronder drie voorbeelden, maar er zijn er vanzelfsprekend meer.:

1. Faciliteren van leren
   Leerlingen hebben een stevige basis om te kunnen leren, dus een doordacht curriculum en expliciete kennisopbouw blijft essentieel. Door het verder uitbreiden van formatief handelen en didactisch coachen i.c.m. AI is er de potentie om actief leren, eigenaarschap en zelf-/coregulatie te versterken. Tel daarbij op dat docenten ook aan leerlingen kunnen leren hoe zij AI-tools effectief en ethisch kunnen gebruiken en de potentie om impact te realiseren groeit.
2. Van solist naar samenwerkende professional
   Onderwijs verbeteren doe je niet alleen. Steeds meer docenten werken samen in teams: ze ontwerpen lessen, bezoeken elkaars klassen en geven collegiale feedback. Die samenwerking wordt versterkt door AI. AI kan het samenwerken in teams ondersteunen. Niet alleen door sneller inzicht in resultaten en processen te bieden, maar ook door als coach of sparringpartner op te treden. Op ons platform Doorloopjes.nl hebben we een AI-coach draaien, waarbij leraren met behulp van de coach inzicht krijgen in de catalogus van meer dan 250 doorloopjes. Door het stellen van vragen en beschrijven van situaties krijgen docenten suggesties die niet alleen praktisch toepasbaar zijn, maar ook geworteld zijn in onderwijsonderzoek. Dat biedt kansen voor teams. Met AI verschuift de aandacht van de productie van materiaal naar het professionele gesprek erover. Teams kunnen sneller tot de kern komen: wat werkt voor onze leerlingen, en waarom?
3. Van uitvoerder naar onderwijsontwerper
   Een goede methode is goud waard, maar het blijft een middel en niet het doel. Naast het volgen van methodes of het uitvoeren van beleid, krijgen docenten meer autonomie om zelf (met het team) onderwijs te ontwerpen dat past bij hun leerlingen.
   Met AI kunnen docenten immers sneller leeractiviteiten, toetsen en lesmaterialen ontwerpen die aansluiten bij hun klas. Combineer sterke basismaterialen, de expertise van de docent en de kracht van AI en de potentie verschijnt om nog betere lessen te ontwikkelen. Daarnaast zorgt dit voor minder afhankelijkheid van kant-en-klare methodes. Maar ook: nieuwe professionele verantwoordelijkheid om AI verstandig in te zetten en bias of fouten te herkennen.

Het is essentieel dat docenten zelf beslissen wat wenselijk is binnen hun praktijk. Alleen dan kunnen zij AI en technologie optimaal inzetten, met behoud van hun professionele autonomie.

Hoe leerkracht helpt bij AI en technologie

De methodiek van leerkracht biedt unieke instrumenten om technologie effectief te implementeren. Dat komt door de volgende werkende principes:

• Focus:
  Scholen werken doelgericht aan twee tot drie onderwijsthema’s per jaar, zoals rekenen of formatief handelen en integreren AI-tools waar deze waarde toevoegen.
• Je werkt doelgericht met het verbeterbord:
  Teams reflecteren dagelijks of wekelijks op doelen en voortgang. AI kan ondersteunen bij het formuleren van doelen of acties.
• Je leert in de praktijk:
  Instrumenten zoals lesbezoeken, leerlingfeedback en Doorloopjes maken het mogelijk om AI en technologie effectief te implementeren en continu te verbeteren.
• De rol van de schoolleider:
  Schoolleiders spelen een cruciale rol in het begeleiden van AI-integratie. Hun visie en steun zorgen ervoor dat lerarenteams technologie durven omarmen en kritisch blijven kijken naar de impact ervan.

Starten met AI en verbetercultuur in jouw school?

We kunnen ons voorstellen dat je niet kunt wachten om AI en technologie in te zetten om jouw lespraktijk te verbeteren en het onderwijs op jouw school naar een hoger niveau te tillen. Daarom alvast drie suggesties op een eerste stap te zetten.

1. Formuleer met elkaar een heldere visie op de inzet van AI en technologie: Zorg dat het team begrijpt wat AI kan betekenen voor jullie school en onderwijsdoelen. Zo zorg je ervoor dat het middel geen doel op zich wordt.
2. Betrek iedereen en experimenteer: Laat docenten en leerlingen samen ontdekken wat werkt. Organiseer bijvoorbeeld een brainstorm over het toepassen van AI en technologie, waarbij elke collega twee ideeën noemt. Kies er een beperkt aantal uit en start vervolgens met kleine experimenten. Succesvolle initiatieven kun je daarna met de methodiek opschalen.
3. Elke dag samen een beetje beter: Gebruik de principes van leerkracht om AI stap voor stap in te voeren, met voortdurende reflectie en verbetering.

Klaar om aan de slag te gaan?

• Ervaar het zelf: Probeer de AI-assistent op deze website om meer te weten te komen over de verbetercultuur of surf naar de Doorloopjes-website en ontdek hoe technologie de lespraktijk kan ondersteunen.
• Nodig ons uit: Ontdek hoe Stichting leerkracht jouw school kan helpen om AI en technologie effectief in te zetten.

AI biedt ongekende mogelijkheden en heeft de potentie om het onderwijs significant te verbeteren. Het vraagt echter om een doordachte aanpak, een verbetercultuur en sterke docenten en schoolleiders. Samen kunnen we AI benutten om het onderwijs toekomstbestendig en inclusief te maken. Een verbetercultuur is daarbij essentieel.