Van schoolplan en jaarplan naar actie in de klas

Drie praktische handvatten voor op school

Wat is het schoolplan en het jaarplan?

Het schoolplan is een document waarin de school elke vier jaar het beleid beschrijft dat zij voert om de kwaliteit van het onderwijs te bevorderen en te bewaken. In het schoolplan staat niet alleen het onderwijskundige beleid beschreven, maar ook het personeelsbeleid en de interne kwaliteitszorg komen aan bod. Scholen zijn verplicht om een schoolplan te schrijven. De inspectie ziet toe op de inhoud en de uitvoering van het schoolplan. Een jaarplan is een vertaling van het schoolplan naar meer concrete doelen van dat schooljaar.

Aan de slag met het jaarplan

Veel schoolleiders en leraren zullen het herkennen: vanuit het schoolplan is een jaarplan opgesteld en de speerpunten zijn helder. Maar dan? Als het op papier staat betekent dat nog niet dat het plan uitgevoerd wordt en de leerlingen ervan profiteren. Hoe zorg je ervoor dat het hele team ermee aan de slag wil? Hoe zet je jullie plannen om in acties? Hoe zorg je ervoor dat dat behapbaar is voor het team? Hier bieden we drie handvatten om op school mee aan de slag te gaan. Gebaseerd op ervaringen in honderden leerKRACHT-scholen.

Het jaarbord: bepaal met welk thema je aan de slag wilt en op welk moment
De voorbereiding: doe onderzoek naar wat werkt, voordat je aan de slag gaat met een thema
Het verbeterbord: ga in een vast ritme met het thema aan de slag en boek succes

1. Het jaarbord: bepaal met welk thema je aan de slag wilt en op welk moment

De eerste stap is focus aanbrengen. Als je te veel tegelijk wilt dan komt er niks van terecht. Daarvoor is een ‘jaarbord’ heel handig. In dat jaarbord staan per periode één of twee onderwijskundige thema’s waar jullie mee aan de slag willen. Wat scholen ervaren is dat zij méér bereiken door zich te beperken. Door focus heb je tijd om op die thema’s samen aan de slag gaan en succes te boeken.

Hoe doe je dat? Bepaal met het team welke thema’s er zijn uit het school of jaarplan en vervolgens welke thema’s het meeste urgent zijn en het meeste effect hebben op jullie leerlingen. Plot deze thema’s in een simpel jaarbord. Welk thema past het beste bij welke periode? Door als team samen deze prioriteiten te bepalen creëer je eigenaarschap.

Het team van de Krijtmolen besloot dat meer- en hoogbegaafdheid een thema was waar ze als school absoluut mee aan de slag wilden. “We kwamen er tijdens de analyse van onze resultaten achter dat we veel aandacht hadden voor differentiatie en ondersteuning aan de onderkant, maar minder aan de bovenkant. Omdat we voor alle leerlingen het best mogelijke onderwijs willen bieden, namen we dit speerpunt op in ons jaarplan.” In een jaarbord sessie bepaalden ze op welk moment ze met het thema aan de slag gingen. Alle leraren denken mee, zodat iedereen mee kan denken over dit onderwerp. “We weten dan wat we gaan doen en wanneer. En dat is eigenlijk pas het begin.”

Zie op de afbeelding een voorbeeld van een indeling van een jaarbord. Hang dit jaarbord zichtbaar op, bijvoorbeeld in de lerarenkamer.

Vervolgens vertaalt elk lerarenteam dit onderwerp naar een doel op hun verbeterbord

FIGUUR 1: VOORBEELD VAN EEN JAARBORD

In de periode dat er aan een thema gewerkt gaat worden, beginnen de teams niet meteen met het stellen van doelen maar gaan ze eerst achtergrondinformatie en literatuur zoeken. Bij de Krijtmolen: ‘Het bleek dat het zonder de juiste informatie heel lastig kon zijn om de juiste doelen te stellen. Als we nu starten met een thema, nemen we dan ook de tijd om ons eerst te verdiepen in de literatuur, zodat we een goede basis hebben. Ook de gesprekken worden daardoor rijker. Na het lezen van de literatuur kwamen we er bijvoorbeeld achter dat het ons niet altijd lukte om meer- en hoogbegaafdheid te herkennen. Daar brengen we nu samen verandering in.’

2. De voorbereiding: doe onderzoek naar wat werkt, voordat je aan de slag gaat met een thema

Je hebt nu helder wanneer je in welke periode aan welk thema wilt gaan werken. En dan? Ga niet onvoorbereid van start. Dan loop je het risico dat je weinig resultaat boekt. Als je even de tijd neemt om met een paar leraren je voor te bereiden op het thema van de komende periode, dan bereik je meer. Laat een paar leraren die zich aangetrokken voelen tot het thema uit de volgende periode daar alvast materialen bij zoeken. Wat is er bijvoorbeeld in de literatuur bekend? Welke onderzoeken kunnen we gebruiken om het effect van onze acties op de leerlingen te vergroten? Zoals op het voorbeeld jaarbord hierboven wordt geschetst: Jaap en Jelle bereiden het thema ‘rekenonderwijs verbetering X’ voor en doen dus van tevoren al onderzoek.

3. Het verbeterbord: ga in een vast ritme met het thema aan de slag en boek succes

Je hebt nu helder aan welk thema je de volgende periode gaat werken en bent voorbereid. En dan? Het werkt het beste als je er elke week mee aan de slag gaat. Alleen dan houd je de acties klein en overzichtelijk. Zo beperk je de belasting voor het team en kun je (kleine) successen boeken. Dat motiveert.

Maar hoe doe je dat? Hoe houd je de aandacht erbij? Hoe zie je of je voortgang boekt? Hoe ben je scherp op samen verantwoording nemen voor de afgesproken acties? Daar is een heel effectief instrument voor: het verbeterbord. Dat werkt ondertussen op bijna 1.000 scholen in Nederland en er zijn zeker een half miljoen Nederlanders die ermee werken in bedrijven, ziekenhuizen of andere instellingen.

De Krijtmolen werkt sinds 2015 met de leerKRACHT-aanpak. Om ervoor te zorgen dat het niet alleen bij plannen op papier blijft, gebruikt het team de leerKRACHT-instrumenten. De bord- en werksessies in een periode van 6 tot 8 weken stonden bijvoorbeeld in het teken van meer- en hoogbegaafdheid. ‘Op de borden hebben we onze doelen genoteerd en schrijven we onze acties op, bijvoorbeeld het bedenken en delen van hogere-orde vragen. We wisselen ook kennis en artikelen uit,’ vertelt Natasja, schoolleider van de Krijtmolen. ‘Als de doelen helder zijn gaan leraren onderling aan de slag met het ontwerpen van lessen en kijken bij elkaar in de les om te zien wat het effect op de leerlingen is. Aan het einde van de periode kijken we gezamenlijk wat we hebben bereikt en hoe we dat vertalen in schoolafspraken.’

Wat is dat, een verbeterbord? Op dat verbeterbord zet je het doel voor de komende periode (zeg 6 tot 8 weken). Dit komt voort uit het thema dat in deze periode op het jaarbord staat. Elke week kom je als team samen bij het verbeterbord. Dat is een korte bijeenkomst van 15 minuten waarbij je – staand rond het bord – de doelen langsloopt en kijkt of de acties die jullie bedacht hebben uitgevoerd zijn, of ze werken en om nieuwe acties te bedenken. Na dat kwartier stop je met overleggen en ga je aan de slag met de acties. Zo vergader je niet over organisatorische zaken, maar werk je samen aan het onderwijs. Voor jullie leerlingen.

Effect

We hebben je hier drie praktische stappen gegeven: van schoolplan naar thema’s op een jaarbord, de voorbereiding van een thema en daarna de wekelijkse sessies met het verbeterbord waarbij je samen werkt aan dat thema. Als je zo werkt maak je keuzes voor het oplossen van die problemen die jullie leerlingen het meest in de weg staan. Je bedenkt acties die echt werken en je gaat er samen mee aan de slag. Zo boek je succes en weet je zeker dat jullie op weg zijn naar nog beter onderwijs.

Op de Krijtmolen: ‘We merken dat deze manier van werken een duidelijke gezamenlijke focus oplevert. Door samen aan de slag te gaan ontstaat er een collectieve bewustwording van hoe we de dingen doen. Dat is elke keer puzzelen en blijven zoeken, maar juist daardoor kom je er bijvoorbeeld achter dat niet alle afspraken helder zijn. Dat wordt niet duidelijk als je niet met zijn allen de schouders eronder zet. Daarbij is het voordeel dat als er ergens onduidelijkheid over bestaat, we die direct op kunnen lossen. Op die manier geven we samen het beleid van de school vorm.’ En de leerlingen? ‘We richten ons deze periode op de groep meer- en hoogbegaafden, maar als wij onderling krachtige vragen bedenken en uitwisselen, helpt dat ook andere leerlingen weer verder. Net als de lessen die we samen ontwerpen en die we steeds weer verbeteren. Uiteindelijk hebben alle leerlingen op de Krijtmolen daar plezier van.’