Beter rekenen door systematisch te rekenen op elkaar
Hoe het lerarenteam van Dalton basisschool Wantijschool positieve rekenresultaten boekt.
Webinar Onderwijs duurzaam verbeteren: Basisvaardigheden en verbetercultuur hand in hand.
23 september 15:30 – 16:30
Hoe we die verbetering in rekenresultaten vooral hebben gerealiseerd? ‘Door heel systematisch met en van elkaar te leren wat wel en niet werkt’ vertelt schoolleider Tim Bijkerk van basisschool Wantijschool. Tim vertelt enthousiast over het verbetertraject dat de leerkrachten vorig jaar zijn gestart op het gebied van rekenen. Hierdoor zijn niet alleen letterlijk de rekenresultaten van de leerlingen omhoog geschoten, maar heeft het team figuurlijk geleerd te rekenen op elkaar.
Wat is de Wantijschool voor een school?
Liggende aan rivier De Wantij, is het snel duidelijk waar basisschool De Wantijschool uit Dordrecht haar naam aan heeft te danken. Op steenworpafstand van de Merwedehaven biedt de kleinschalige Wantijschool een ‘thuishaven’ voor ieder kind. Met als bijpassende missie: samen zorgen we voor de juiste koers voor ieder kind. Tim Bijkerk is hier schoolleider. Hij vertelt: “vanuit het Daltonprincipe willen wij kinderen helpen om op te groeien tot zelfstandige, verantwoordelijke en creatieve persoonlijkheden. Zo bereiden wij hen voor op hun plaats in de maatschappij”. Vanuit deze Daltonvisie wil de Wantijschool het onderwijs nog meer afstemmen op de behoeftes, interesses en competenties van de leerlingen. Tim: “het gaat er niet om dat wij als leraren aan het einde van het jaar klaar zijn met de methode. Het doel is niet dat het boekje uit is. Het gaat er in de kern om dat ieder kind de fundamentele doelen behaalt. Als dat nog niet het geval is, dan moet je niet doorgaan”. Met dit credo in de achterzak heeft de Wantijschool ook werk gemaakt van het verbeteren van het rekenonderwijs.
Wat was voor jullie de directe aanleiding om het rekenonderwijs te willen verbeteren?
“Ik kwam hier twee jaar geleden als schoolleider en op dat moment bestonden de tweewekelijkse teamvergaderingen voornamelijk uit organisatorische onderwerpen. Er werd vrij weinig gesproken over het onderwijs” geeft Tim aan. Daar werd niemand echt blij van. “Ook kregen we van de inspectie te horen dat ze zorg hadden over onze rekenresultaten”. Dit herkende het onderwijsteam van de Wantijschool maar al te goed: “Wij zagen deze dalende rekenresultaten zelf ook. Dat gaf ons natuurlijk ook reden tot zorg, maar we wisten nog niet goed hoe dit om te buigen”.
Wat speelt er landelijk op het gebied van het rekenonderwijs[1]?
Niet alleen bij de Wantijschool is er sprake van dalende resultaten op het gebied van rekenen.
Alhoewel het Nederlands rekenen en wiskundeonderwijs internationaal gezien relatief nog steeds van hoog niveau is, laten nationale en internationale onderzoeken de afgelopen 20 jaar helaas een neergaande trend zien. Een groot aantal leerlingen heeft problemen bij het halen van voldoende resultaat voor rekenen. Dat heeft grote implicaties voor de vervolgopleiding en kansen later in het leven.
TIMMS (een internationaal onderzoek naar het rekenniveau onder 10-jarigen) laat zien dat Nederland is teruggelopen van een score 549 in 1995 naar 538 in 2019. Dat komt overeen met ongeveer een half schooljaar aan gemiste rekenkennis. PISA (een internationaal geaccepteerde toets voor het wiskundeniveau onder 15-jarigen) laat zien dat Nederland is teruggelopen van een score 538 in 2003 naar 519 in 2018. Dat komt eveneens overeen met ongeveer een half schooljaar aan gemiste wiskundekennis.
Waarom is het belangrijk om deze negatieve ontwikkeling van reken- en wiskunderesultaten om te keren?
Allereerst omdat rekenvaardigheid een belangrijk voorspeller is voor wiskunde-prestaties later in de schoolcarrière. Daarnaast zijn lage reken- en wiskundeprestaties sterk gecorreleerd met diverse indicatoren van maatschappelijk welzijn in het latere leven, zoals vroegtijdig schoolverlaten, werkeloosheid en welzijn. Hoge prestaties in wiskunde zijn sterk gecorreleerd met indicatoren van maatschappelijk succes, zoals inkomen, huisvesting en het afronden van een hoger onderwijs opleiding.
[1] https://stichting-leerkracht.nl/kennisbank/rekenonderwijs-verbeteren/
Hoe zijn jullie als Wantijschool begonnen met het versterken van het rekenonderwijs?
“Ons voordeel was, dat het team – los van de signalen van de inspectie – unaniem de urgentie voelde om het rekenonderwijs te verbeteren”. Alle ogen stonden dezelfde kant op. Tim vertelt verder: “de inspectie had ons een verbeteropdracht meegegeven op verantwoording, dialoog en evaluatie en we zijn de verbeteringen gestart door dat concreet te maken”. Volgens Tim hielp de methodiek van stichting leerKRACHT hen om deze verbeteropdracht systematisch aan te vliegen. Oftewel, we hebben als team – onderbouwd met leerlingdata en literatuuronderzoek – met elkaar bepaald welk doel we wilden bereiken op het gebied van rekenen (verantwoording). De eerste verbeterdoelen die we met de leerlingen wilden bereiken waren:
Afbeelding: Verbeterbord met rekendoelen en leraaracties
Hier hebben we samen passende lessen bij ontwikkeld (dialoog), met elkaar stilgestaan bij wat we zagen dat werkt in de praktijk en wat niet zo goed werkt (evaluatie) en hier ons handelen op aangepast. Bijkomend voordeel is dat onze vergaderingen door deze aanpak niet meer organisatorisch van aard zijn. We hebben deze energieslurpende overleggen omgebouwd naar inspirerende werksessies waarin we samen krachtig onderwijs ontwikkelen.
Systematisch een verbeterproces met elkaar doorlopen leverde volgens Tim al heel snel prachtige kruisbestuivingen op. “Een van onze collega’s vertelde bijvoorbeeld tijdens een van onze werksessies dat zij na een instructie altijd aan de kinderen vraagt: ‘Wat heb je begrepen?’ in plaats van ‘Heb je het begrepen’?” Ze voegde daar aan toe: “Dan krijg je zoveel informatie. Daar kun je in de verlengde instructie of bij het zelfstandig werken weer op voortbouwen”. De week erop kwam een andere collega met een big smile de werksessie in: “het werkt echt!”
Hoe hebben jullie binnen deze systematiek het rekenonderwijs effectiever gemaakt?
Tim vervolgt het gesprek: “Ik vertelde net al over de onderbouwing van ons verbeterdoel voor rekenen met leerlingdata en literatuuronderzoek”. Deze onderbouwing heeft ons enorm geholpen om ‘niet zomaar met losse flodders’ aan de slag te gaan, maar echt te analyseren ‘wat is hier aan de hand’ en wat weten we ‘uit onderzoek dat werkt in het verbeteren van het rekenonderwijs’. Het artikel Acht praktische handvatten op school en in de les voor beter rekenonderwijs gaf ons precies de verdieping die we hierbij nodig hadden. Uit onderzoek blijkt namelijk dat er acht handvatten zijn die in de praktijk hun waarde hebben bewezen voor het verbeteren van het rekenonderwijs. Dit zijn:
Afbeelding: Acht handvatten die in de praktijk hun waarde hebben bewezen voor het verbeteren van het rekenonderwijs.
De nadere analyse van de school- en leerlingdata leverde op dat de verbeterkansen vooral zaten in de handvatten zorg voor een kwaliteitscultuur op school, plan voldoende tijd voor rekenen, pas formatief handelen toe en verhoog de kwaliteit van de rekeninstructie.
Hoe hebben jullie deze handvatten in de praktijk handen en voeten gegeven?
Ad 1; Zorg voor een kwaliteitscultuur op school
Door het hierboven beschreven systematisch aangepakte verbeterproces van verantwoording, dialoog en evaluatie werkt de Wantijschool tegenwoordig aan een kwaliteitscultuur op school. “Dat ging niet zonder slag of stoot”: deelt schoolleider Tim. “deze manier van werken was nieuw voor ons en dat kost tijd, energie en vraagt om ruimte voor bewustwording”. Samen tot een goed verbeterdoel komen voor rekenen was nieuw, samen een passend lesontwerp maken was nieuw, bij elkaar in de lessen kijken om het effect bij leerlingen te zien was nieuw, verdieping zoeken op basis van literatuur was nieuw. Volgens Tim hielden ze al deze nieuwe elementen vol door de nieuwe verbetersystematiek heel strak te volgen en regelmatig stil te staan bij het te bereiken doel. Oftewel, door zichzelf regelmatig af te vragen: Wat moeten we er nog voor doen om ons doel te bereiken en op hoeveel procent zitten we nu met elkaar? Tim concludeert: “Dat gaf ons houvast”.
Het meest waardevolle van de kwaliteitscultuur die ze nu samen hebben is volgens Tim de continue dialoog en het delen van successen met elkaar. “Omdat de gesprekken weer over onderwijs gaan, ontdekten we bijvoorbeeld dat veel collega’s angstig waren om langer aandacht te besteden aan een leerdoel”. Aan het einde van het jaar moet het methodeboek namelijk afgerond zijn: was het argument. Dit leverde een mooie dialoog op over het belang van onderwijs. Dat is niet het methodeboek uit hebben, maar leerlingen die fundamentele doelen behalen. “Op een gammele etage kun je namelijk geen andere stevige etage bouwen”: vertelt Tim beeldend. Deze dialogen leveren iedere keer weer belangrijke inzichten op voor iedereen. Daarnaast bevragen we elkaar nu wekelijks over de successen die we behalen met de leerlingen. Als een collega hierover vertelt, dan zie je andere collega’s kijken: ‘hé, dat doe ik ook’ of bedenken: ‘dat ga ik ook eens proberen’. Als vanzelf stellen ze elkaar hierdoor vragen als: Hoe doe jij dat dan? Mag ik eens met jou meekijken? “Dat inspireert enorm!” besluit Tim.
‘Op een gammele etage kun je geen andere stevige etage bouwen’
Ad 2; Plan voldoende tijd voor rekenen in
“We merkten in ons vooronderzoek dat we op het punt van voldoende rekentijd winst konden behalen”: vertelt Tim hierover. “Voorafgaand aan de verbeterslag lieten we kinderen die eerder klaar waren met hun rekenwerk iets anders doen en regelmatig besteedden we daardoor nog geen uur per dag aan rekenen”. Door met elkaar af te spreken dat 1 uur per dag de minimale rekentijd werd voor ieder kind, ontstonden er allerlei creatieve rekenwerkvormen. Via Gynzy, of door een klein rekencircuit uit te zetten. Hierdoor hebben ze nu een rijk palet aan lesmateriaal dat onderling weer met elkaar gedeeld wordt.
Ad 3; Pas formatief handelen toe
“Na een aantal keren samen een passende rekenles ontwerpen, had ons team behoefte aan wat meer verdieping”: geeft Tim tijdens het gesprek aan. “Bij een groot aantal kinderen was op dat moment het gestelde doel al bereikt, maar bij een aantal nog niet”. Het team vond de verdieping die nodig was door deze laatste groep kinderen te observeren. Vervolgens bedachten ze samen wat hen op basis van deze observaties, onderzoek over effectief rekenonderwijs en het eigen vakmanschap effectief leek voor dit kleine groepje leerlingen. Hierbij maakten ze expliciet gebruik van een aantal Doorloopjes zoals: formatief handelen, instructieprincipes van Rosenshine en oefenen en terughalen wekelijks herhalen. “Wat een verrijking was dat voor ons als leerkrachten!”: vertelt Tim enthousiast. Met bijkomend positief effect dat alle leerlingen onze ambitie op het gebied van rekenen bereikten.
Intern begeleider Willeke van Brouwershaven – inmiddels ook aangeschoven bij het gesprek – vult aan: “het vakmanschap van de leerkrachten is daarbij echt van cruciaal belang”. Het blijft namelijk altijd de kunst om de kennis uit onderzoek te laten aansluiten bij de specifieke situatie in de klas. Dat kan volgens Willeke alleen maar door leerkrachten de ruimte te geven voor eigen inbreng binnen het doel dat je voor de leerlingen wilt bereiken.
Foto: Intern begeleider Willeke van Brouwershaven en schoolleider Tim Bijkerk
Ad 4; Verhoog de kwaliteit van de rekeninstructie
“Na het behalen van het eerste verbeterdoel werd de focus gelegd op het verbeteren van het automatiseren”: vertelt Willeke. Met als nieuw verbeterdoel: Alle kinderen kunnen binnen drie seconden antwoord geven op een automatiseringsvraag op het gebied van rekenen. In de praktijk betekende dat voor iedere leerling iedere dag 15 minuten automatiseren; van groep 1 tot en met groep 8.
Tijdens een van de werksessies ontstond bij een leerkracht het idee om de leerlingen in een stappenplanschriftje op te laten schrijven via welke drie stappen ze tot een juist rekenantwoord komen. Bovenaan het blad schrijven de leerlingen het rekendoel dat ze te behalen hebben. Daaronder de drie stappen die nodig zijn om die som uit te rekenen. Wat een effect had dat! Zowel voor de leerlingen als voor de leerkrachten. “Als Daltonschool vinden we het erg belangrijk dat onze leerlingen zelfstandig leren leren” vertelt Willeke. Precies dat gebeurt hierdoor. “Leerlingen zien we met hun vinger de stappen volgen die in het stappenplanschriftje staan, zonder tussenkomst van de leerkracht” voegt Tim toe. Daardoor heeft de leerkracht veel meer ruimte om verdiepende vragen te stellen als een leerling er niet uitkomt. Bijvoorbeeld: “Heb je al in je stappenplanschrift gekeken waar het fout ging?” Het reflectievermogen van kinderen wordt hier ook direct door gestimuleerd. Oftewel, twee vliegen in een klap.
“Naast het stappenplanschriftje dat we vanaf groep 4 structureel hebben ingevoerd, nemen we tegenwoordig bij een toets geen genoegen meer met alleen het antwoord”: geeft Willeke aan. Ze willen zien hoe een leerling aan het rekenantwoord komt. Sommigen leveren een toets in zonder berekeningen en die sturen we weer terug. Dat vinden ze natuurlijk niet leuk, maar het geeft de leerlingen veel meer inzicht. Daardoor raken ze uiteindelijk ook veel meer gemotiveerd en gaan de rekenresultaten omhoog.
Welke gouden tip geven jullie andere scholen die met hun rekenonderwijs aan de slag willen?
“De kunst is vooral om vol te houden”: zegt Tim direct. Willeke vult daar op aan: “en in kleine stapjes werken”. Je kunt niet alles in een keer. “We zijn heel erg gemotiveerd en we willen heel erg snel, maar het werkt in de praktijk niet om een te groot doel aan te pakken”. Ze hebben ervaren dat het wel werkt om steeds een bepaalde periode aan een kleiner doel te werken, hier successen in te behalen en vanuit daar weer te werken aan een nieuw verbeterdoel.
Wat is het effect van al deze prachtige ontwikkelingen op de rekenresultaten?
Tim vertelt trots: “Zowel de scores op 1F als op 1S zijn gestegen. We behaalden onze ambitie en tegenwoordig scoren we boven de signaalwaarden van de inspectie”. Wat misschien nog wel belangrijker is dat ze het effect direct merken in het gedrag en houding van de leerlingen. “Ze zijn meer gemotiveerd tijdens rekenen, doen meer succeservaringen op en ervaren meer plezier in het rekenonderwijs”. Ook hebben de verbeteracties er volgens Tim toe geleid dat leerlingen met elkaar gesprekken voeren over rekendoelen. “Ik hoor verhalen van de BSO dat kinderen uit verschillende leerjaren samen hardop sommen uitrekenen èn dat ze kunnen vertellen wat het rekendoel was”. Een wereld van verschil.
Kortom, door een onderwijsteam dat figuurlijk heeft ‘leren rekenen op elkaar’ door een systematiek van verantwoording, dialoog en evaluatie, rekenen de kinderen van basisschool Wantij tegenwoordig echt een stuk beter.
De Dalton basisschool Wantijschool is onderdeel van Nestas Scholengroep, waar meerdere scholen werken met de leerKRACHT-aanpak. Volgend schooljaar zullen meerdere scholen aan de slag gaan met Ontwikkelkracht.
Wil je meer weten over Dalton basisschool Wantijschool? Kijk hier verder.
Ben je benieuwd naar een andere succeservaring op het gebied van het verbeteren van het rekenonderwijs? Bekijk dan het verhaal van basisschool de Klinker.
Wil je meer leren over dè acht praktische handvatten om je rekenonderwijs op school te verbeteren? Klik dan hier.
Wil je ook aan de slag met Doorloopjes in jouw klas? Klik dan hier verder.
Ben je benieuwd naar het onderzoek dat het Nationaal Regie Orgaan (NRO) heeft gedaan naar effectief rekenonderwijs? Kijk dan in de onderstaande links:
Leer hoe je effectief aan de slag kunt met voorbereidende rekenvaardigheden in groep 1 en 2.
Lees hier alles over het geven van betekenisvol rekenonderwijs in groepen 3 tot en met 5.
Lees hier hoe je het rekenonderwijs van kinderen tussen 10 – 14 jaar effectief begeleidt.
