‘Die cijfers zijn maar cijfers, het zegt niets over de kinderen’
Door Monique van Vliet-de Jager
Allergisch voor data?!
Ik hoor steeds vaker nogal ‘allergische’ reacties op scholen over de cijfers uit de leerlingvolgsystemen. Bijvoorbeeld: ‘Die cijfers zijn maar cijfers, het zegt niets over de kinderen’. Of: ‘We willen de focus op de kinderen en niet op de opbrengsten’. En: ‘Sinds dat we meer op de opbrengsten zijn gaan letten hebben we steeds meer moeite met het gedrag van de kinderen, ze worden veel te veel gepusht om een prestatie neer te zetten’. Zo maar een greep uit de vele uitspraken over hoe data en cijfers beleefd worden.
Als bedrijfskundig ICT-er van huis uit en ooit specialist in het maken van management informatie systemen op maat voor grotere organisaties een doorn in mijn oog. En tegelijkertijd begrijp ik het ook héél goed. Want ook bij die organisaties heb ik een beweging gezien in de toepassing van data die mij niet zinde. De cijfers werden in mijn ogen dan gebruikt als ‘machtsmiddel’ om mensen NOG harder te laten werken dan gezond voor ze was en als ‘beoordelingsinstrument’. Ik zag een afrekencultuur ontstaan waarbij mensen, als ze hun targets niet haalden werden afgerekend, letterlijk soms ontslagen als ze bijvoorbeeld 3 jaar op een rij hun doelstelling voor verkoop niet haalden.. Ook DAT is een doorn in mijn oog en riep ook bij mij de nodige allergie op.
Van middel naar doel
Wat ik daar als ongezonde beweging zag ontstaan was dat de gegevens over omzet en winst als middel om meer inzicht te krijgen langzamerhand als doel op zich werd gezien. Een herkenbaar proces denk ik voor velen, waardoor teams vaak juist slechter gingen presteren en het klantbelang niet meer bovenaan stond. Klanten voelden dat haarfijn aan, doorzagen de verkooptrucs en ervaarden geen toegevoegde waarde meer bij de producten en diensten van die organisatie. Jammer? een gemiste kans en het effect liet zich raden.
Een vergelijkbare ontwikkeling zag ik ook binnen het onderwijs bij het thema ‘opbrengstgericht werken’. En ik hoorde het ook terug in de gesprekken op scholen. Een tijd lang was men bang voor de reactie van de inspectie. Bang dat de school ter verantwoording werd geroepen. Beoordeeld als ‘zwakke school’. En dat vooral op basis van de cijfers. Er werd dan niet meer ‘achter’ de cijfers gekeken. Er werden te weinig vragen gesteld over waardoor deze cijfers ontstaan waren, welke kinderen er achter schuil gingen. En wat de leerkracht eraan gedaan had om kinderen in hun ontwikkeling te begeleiden en stimuleren. De toegevoegde waarde van het gebruik van cijfers was niet meer zichtbaar in mijn ogen. Een afrekencultuur was ontstaan.
En weer terug: van doel naar middel ;-)
Gelukkig kan het ook anders. “Kijk eens Monique”, zei een bestuurder laatst trots, “hoe zichtbaar het lezen is verbeterd in deze 2 groepen”. Hij liet een viertal grafieken zien. Het waren de cijfers van 2 groepen vóór en na een interventie om de kinderen beter te leren lezen. Hij was trots op de leerkrachten die een eenvoudig maar effectief plannetje hadden bedacht en uitgevoerd. In dit geval ondersteunen de cijfers het inzicht dat wat ze bedacht hebben, ook het gewenste effect heeft gehad. Zonder dat de kinderen het gevoel hadden dat ze iets moesten presteren, maar juist met veel plezier iets opgepakt. Het plan was namelijk de kinderen te motiveren om thuis elke dag een korte tijd zelfstandig een boek te lezen passend bij hun eigen niveau. Het zorgde voor veel leesplezier. En zorgde dus ook voor betere resultaten die duidelijk zichtbaar gemaakt konden worden met de cijfers.
De cijfers hebben nu als middel gefunctioneerd: het heeft in de eerste plaats inzicht gegeven in waar er verbetering mogelijk is. Het heeft daarna de leerkrachten aangezet om een verbetering te bedenken die op het verbeterbord een plek kreeg. Verbeterborden worden binnen de methodiek van leerKRACHT gebruikt om gerichter te sturen op verbeteringen, elke dag een beetje beter. En de cijfers hebben ook laten zien dat wat ze bedacht hebben in dit geval ook het gewenste effect heeft gehad. Dat is naar mijn mening ook hoe het gebruik van data bedoeld is: inzicht geven en in gesprek met elkaar een verbetering bedenken en uitvoeren.
Wat zeggen de cijfers nu over de kinderen?
Waarom ik WEL achter het gebruik van data sta – juist ook door leerkrachten – is omdat ik toegevoegde waarde ervan zie, mits je het op een gezonde manier gebruikt. Een manier die bijdraagt aan het verbeteren van onderwijs, aangepast op de kinderen in jouw klas. Dus wat zeggen cijfers dan over de kinderen? Cijfers maken inzichtelijk wat het effect is van het (aangepaste) handelen van de leerkracht en hoe het kind gegroeid is in een bepaalde vaardigheid. En natuurlijk blijft de kracht van de leerkracht: het zien van het hele kind!
Monique van Vliet-de Jager is Expertcoach bij Stichting leerKRACHT
