“Het moet uit de leraren komen”

Leraren die samen nadenken over hoe het onderwijs nog beter kan en daar mee aan de slag gaan. Zonder dat jij daarom vraagt. Dat wil jij toch als leidinggevende? Je leraren zijn immers de experts, zij werken dagelijks in de klas met leerlingen. Je hoort het jezelf zeggen ‘het moet uit de leraren komen’. Maar tegelijk voel je onrust, je ziet kansen die je het liefst morgen in de klas uitgevoerd ziet. Waar je team niet zelf mee lijkt te komen. Wat doe je dan? Wat is jouw rol als leidinggevende? Hoe zorg je ervoor dat jouw leraren samen eigenaarschap nemen voor de kwaliteit van het onderwijs? In deze blog geven we je daar een aantal concrete handvatten voor.

Voordat we je deze handvatten geven, zoomen we nog even in op wat er gebeurt als je ‘niets’ doet. Immers, als je wilt dat je leraren eigenaarschap nemen voor het verbeteren van het onderwijs dan kun je toch moeilijk zeggen ’neem eigenaarschap’ of ‘pak de ruimte’. Zoiets kun je niet verordonneren, dat moet groeien. Maar als jij niets doet, dan is de kans groot dat er te weinig van de grond komt. Je leraren hebben je nodig. Zij worden al snel geregeerd door de waan van de dag. Er moet immers zoveel. Dat wil zeggen, klassen draaien, gesprekken voeren en buitenschoolse activiteiten organiseren. Allemaal nodig. Maar het onderwijs wordt er niet beter van, vernieuwingen sneeuwen onder.

Wees helder door (inspirerende) kaders te geven op twee niveaus:

• Manier van werken: maak duidelijk dat je voor ogen hebt dat iedereen meedoet in een cultuur van ‘elke dag samen een beetje beter’. Leg vooral uit waarom je dat belangrijk vindt. Geef mensen wel ruimte om zelf het tempo en de eerste stap te bepalen.
• Onderwijsinhoudelijk: Waar wil je dat de school qua onderwijs naar toe beweegt? Natuurlijk bepaal je niet alleen de onderwijsvisie, maar het is wel jouw taak om deze ambitie (steeds weer) onder de aandacht te brengen. Als kompas voor het team. Het helpt hen om keuzes te maken en niet onder te dompelen in alles wat kan en lijkt te moeten.

• Doe actief mee in het begeleiden van team(s). Bijvoorbeeld door vaak aanwezig te zijn bij bordsessies, waarin teams werken aan doelen voor hun leerlingen. Hiermee laat je zien dat je het belangrijk vindt, hoor je wat er speelt en kun je helpen (niet sturen!) door krachtige vragen te stellen.
• Stel je kwetsbaar op. Vraag bijvoorbeeld regelmatig om feedback aan je collega’s. Openheid is namelijk een voorwaarde om van elkaar te kunnen en durven leren.
• Stel jezelf beschikbaar voor het overnemen van lessen, zodat collega’s bij elkaar op lesbezoek kunnen.

• Zorg dat teams tijd in de agenda en ruimte in het hoofd hebben om met elkaar aan de slag te gaan. Deze faciliterende rol is heel belangrijk! Geef er ook echt prioriteit aan. Geen dubbele planningen, ritmiek is belangrijk zodat er snel successen te vieren zijn.

• Het werken met een bord (bordsessies) vraagt vaardigheden als het kunnen stellen van kleine doelen en het faciliteren van een bordsessie. Maar ook elkaar op een constructieve manier feedback geven vraagt oefening en aandacht. Dit zijn vaardigheden die niet alleen voor een eventueel betrokken schoolcoach en schoolleider belangrijk zijn, maar voor elke leraar. Ondersteuning en training hierin is belangrijk.

Als de eerste stappen gezet zijn, dan kun je de manier van werken gaan uitbouwen en borgen. Vergeet niet, wat bij de eerste fase belangrijk was, is nu nog steeds belangrijk.

• Zoek verdieping en uitbreiding van Elke Dag Samen Een Beetje Beter. Hoe kun je de instrumenten toepassen met leerlingen? Bijvoorbeeld door een bord in de klas te gebruiken. Of hoe krijg je nog meer feedback van ouders? We zien op sommige scholen dat er ouderarena’s worden georganiseerd, waarbij ouders op veilige manier input geven aan het team.
• Maak met het hele team het schoolplan. In dat plan staat wat je wilt bereiken, maar laat de ‘hoe’ daarna over aan de teams. Een duidelijke ambitie helpt om de verbetercultuur en de bijbehorende instrumenten ergens voor in te zetten. Wat zien we bij bedrijven die met een verbetercultuur werken zoals Bol.com of de Efteling? Overal, en vooral op de borden, komt de ambitie terug. Vaak in drie of vier speerpunten die als kapstok dienen voor teams om verbeterdoelen te bepalen.

• Geef zelf het voorbeeld door bijvoorbeeld met het MT te starten met bordsessies.
• Hoe vaak kijk je zelf in de klas? Nu de leraren wat gewend zijn om bij elkaar te kijken, zorg dan dat je zelf ook regelmatig in de klassen komt. Bespreek met je collega’s op welke manier en met welk doel.
• Hoe zorg jij dat je ‘Elke Dag Samen Een Beetje Beter’ nog meer toepast? Hoe kunnen de instrumenten ook voor jouw werk een meerwaarde bieden? Denk bijvoorbeeld aan het houden van een lerarenarena om de stem van de leraar te horen.

• Kijk nog eens kritisch naar alle overlegmomenten. Welke overleggen zijn er en waar dienen ze toe? Wie moet waar bij aanwezig zijn? En welke vorm en tijdsduur moeten deze overleggen hebben? Ga hier met het team naar kijken en maak keuzes. Durf als leidinggevende ergens mee te stoppen. Je merkt vanzelf welk overleg echt gemist wordt. De hamvraag die je jezelf en het team kunt stellen bij het maken van keuzes: wat hebben de leerlingen eraan?
• Borg stap voor stap de leerKRACHT-instrumenten door er ritmiek in aan te brengen. We zien steeds meer scholen die werken in een ritme van vakantie tot vakantie in periodes van 6 tot 8 weken. Teams werken in zo’n periode aan één doel dat ze zelf kiezen en waarbij uit het team steeds twee leraren per periode de leiding nemen. Zij werken met hun team in een vaste ritmiek: ze starten met het doel scherp te krijgen door een leerlingarena uit te voeren, ze zorgen voor effectieve acties door extern onderzoek erbij te halen en ze maken het praktisch door in die periode 2x samen lessen te ontwikkelen en ook 2x die lessen bij elkaar te gaan bekijken. Aan het eind van de periode sluiten ze af met een ‘retrospective’: zijn de doelen gehaald en hoe kan het proces in de volgende periode nog beter?
• Durf opnieuw te kijken naar de indeling van teams. Werkt het? Zijn er veranderingen nodig? Hebben de teams een gezamenlijkheid waardoor ze een team kunnen worden? Is de groepsgrootte passend?

• Feedback geven is de kern van een verbetercultuur. Lukt dat voldoende? Komen er echte gesprekken op gang met voldoende uitwisseling en diepte? Zo niet, help het team door te bespreken wat de blokkade is. Soms helpt het bijvoorbeeld om feedbackgesprekken te voeren met behulp van een observatieformulier waarop de bezochte collega heeft aangegeven waarop hij of zij feedback wil hebben. Dat geeft houvast en daarmee is de observerende collega meer uitgenodigd om het gesprek erover aan te gaan. Maar let op! Jouw rol is om het team na te laten denken over hoe feedbackgesprekken nog beter kunnen, niet om de oplossingen aan te dragen.
• Besteed aandacht aan het kunnen faciliteren van een retrospective. Dit is een belangrijke vaardigheid waarmee je terugblikt en vooruitblikt op het proces van samenwerking of een resultaat en vervolgens verbeteracties bepaalt. Oefen zelf met het faciliteren hiervan op bijvoorbeeld MT niveau.

Moraal van het verhaal? Je bent als leidinggevende ontzettend belangrijk om met je team te komen tot een cultuur waarin leraren samen eigenaarschap nemen voor het verbeteren van het onderwijs. En bij het vasthouden ervan. Als inspirator, door kaders te geven, te faciliteren in tijd en ruimte en bovenal: rolmodel te zijn in het gedrag en de houding die je van je collega’s verwacht! En het mooie is…..leraren hebben dagelijks met deze zelfde uitdaging te maken, als ze leerlingen uitdagen om eigenaar te worden van hun eigen leerproces. Soms lastig, maar ontzettend waardevol en inspirerend. Welke stap zet jij als eerst?

Het verandermodel laat zien dat mensen bereid zijn om te veranderen als er aandacht is voor vier elementen: overtuiging, rolmodel, systemen en vaardigheden. Stel je roept ‘Ik wil milieubewuster leven’. Waarom lukt dat wel of juist niet? Laten we eens inzoomen op de vier elementen van het verandermodel.

Overtuiging: Ben je overtuigd? Wil jij echt milieubewuster leven? Weet je precies waarom je dat wilt? Of roep je het omdat het bij de tijdsgeest hoort en voel je zelf niet echt de noodzaak?
Rolmodel: Heb je mensen in je buurt die voor jou een rolmodel kunnen zijn? Die oplossingen gevonden hebben die werken? En die voor jou een inspiratie kunnen zijn? Of heb je juist alleen mensen om je heen die hun twijfels hebben over het klimaatprobleem en jou niet echt zullen stimuleren?
Systemen: Heb (of kun je) je je leven zo ingericht dat je milieubewuster kunt leven? Een zuinige auto bijvoorbeeld, of zonnepanelen. Of kleiner: heb je twee prullenbakken in de keuken zodat je makkelijk afval kunt scheiden?
Vaardigheden: Weet je hoe je milieubewuster kunt koken? Weet je hoe je je tuin kunt inrichten zodat insecten en vogels er baat bij hebben?

Kortom, een succesvolle verandering vraagt om antwoorden op alle vier de elementen van het verandermodel. En begint eigenlijk altijd met overtuiging als startpunt. Daar moet je als eerste aandacht voor hebben.