Maar we hebben al een leerlingenraad!

Op veel scholen krijgen leerlingen op de een of andere manier een stem. Vaak in de vorm van een leerlingenraad. Zo’n leerlingenraad is een afvaardiging van (goedgebekte) leerlingen die zo’n 4 tot 6 keer per jaar in gesprek gaan met de directeur. Zien leraren daarmee de leerlingenraad als middel om hun eigen lessen te verbeteren? Waarschijnlijk niet. Ze horen niet zelf wat leerlingen zeggen en veel onderwerpen gaan niet over het onderwijs maar over randzaken als inrichting schoolplein of het snackassortiment in de kantine. Daarnaast nemen veel scholen leerlingenquêtes af, in elk geval in het voortgezet onderwijs en mbo. Daarmee krijgt elke leerling de gelegenheid om zijn mening te geven. Het animo om deze enquêtes serieus in te vullen is echter niet zo groot. En hoewel scholen vaak de resultaten delen met leerlingen, zal de gemiddelde leerling niet kunnen aangeven wat er met de resultaten precies gedaan wordt. Kortom, er valt winst te behalen als het gaat om echt bruikbare feedback van leerlingen over dat waar het om gaat: de lessen.

De leerlingarena: ontstaan vanuit behoefte, nu vast onderdeel

Al vanaf de start van leerkracht zetten scholen de leerkracht-instrumenten (bordsessie, lesbezoek, lesontwerp) in om het onderwijs voor leerlingen steeds beter te maken. Het was mbo Zadkine die in de beginjaren van leerkracht aangaf dat als we het onderwijs beter willen maken, we moeten beginnen met echt luisteren naar leerlingen. Zij -de leerlingen- ervaren immers dagelijks of het onderwijs dat zij krijgen bijdraagt aan hun leren. Ook wilde het Zadkine graag dat alle leraren de kans kregen om te luisteren naar de stem van de leerling. Zo is het idee voor de leerlingarena ontstaan, als afgeleide van wat in het bedrijfsleven de Fishbowl-methode heet. Na het succes op het Zadkine, is de leerlingarena een vast onderdeel van de leerkracht-methodiek geworden, in alle sectoren van het onderwijs. Van kleuters tot 18-jarigen, het werkt.

Hoe werkt een leerlingarena?

Bij een leerlingarena zitten zo’n 6 à 7 leerlingen in een binnencirkel met een gespreksleider (vaak een leraar). Alle andere leraren nemen plaats in de buitencirkel. Terwijl de gespreksleider in gesprek gaat met de leerlingen over onderwerpen die door (een aantal) leraren zijn bedacht, luisteren de leraren. Ze reageren niet, zodat de leerlingen eigenlijk niet eens in de gaten hebben dat ze er zitten. Tijdens het gesprek maakt één van de leraren op een flap aantekeningen van het gesprek, zo kunnen de andere leraren zich focussen op het luisteren. Na afloop bespreken de leraren (in subgroepjes) de input van de leerlingen en halen er verbeteracties uit voor de komende periode. Leerlingen krijgen snel na een leerlingarena te horen wat er met hun input gedaan wordt.

Wat maakt een leerlingarena nu zo krachtig?

In een paar regels heb je kunnen lezen wat een leerlingarena is. Ondanks de relatief eenvoudige vorm, heeft het een aantal krachtige elementen waar we graag wat dieper op ingaan.

1. Leraren horen input van leerlingen uit eigen hand
   Wanneer je enquêteresultaten leest of de notulen van de leerlingenraad, dan staat het toch wat verder van je af dan wanneer je je het zelf van leerlingen hoort. Daarom is een leerlingenarena effectiever, je bent sneller geneigd om ook echt iets met de uitkomst te doen.
2. Leraren krijgen de gelegenheid om echt te luisteren
   Luisteren is een lastige vaardigheid omdat je vaak terwijl je luistert ook in je hoofd bezig bent met de reactie die je wilt geven. Als je weet dat dat niet hoeft, omdat je alleen maar hoeft te luisteren, dan geeft dat rust. Daardoor luister je ook beter.
3. Uitkomst leerlingarena wordt direct in acties omgezet
   Zo snel mogelijk na de leerlingarena bepalen de leraren met elkaar welke verbeteracties ze uit de input van leerlingen halen. Hierdoor kom je tot verbeteringen die breed gedragen worden.
4. Leerlingen ervaren dat er echt naar ze geluisterd wordt
   Vaak als leerlingen in gesprek gaan met leraren over wat hen wel of niet bevalt op school, leidt dit tot een discussie of een ‘ja-maar’ gesprek. Bij een leerlingarena krijgen ze alle ruimte (binnen de spelregels) om te laten horen hoe zij tegen zaken aankijken. Dit vergroot de betrokkenheid van leerlingen bij het onderwijs, ze voelen dat ze serieus genomen worden.

Waar moet je opletten bij een leerlingarena?

Om de hierboven beschreven meerwaarde uit een leerlingarena te halen, is belangrijk om de onderstaande aandachtpunten te bewaken.

1. Zorg voor variatie in deelnemende leerlingen
   Elke keer als je een leerlingarena organiseert, kun je weer andere leerlingen hiervoor uitnodigen. Je krijgt daardoor een veel bredere input, ook van leerlingen die normaal gesproken niet gelijk vooraan staan om zich uit te spreken. Wat hierbij helpt is dat je een leerlingarena met leerlingen voorbereidt, zodat ze weten wat hen te wachten staat en je een heel veilige setting kunt creëren.
2. Leraren bepalen samen de onderwerpen
   Als voorbereiding op een leerlingarena denken leraren samen na over welke onderwerpen ze input willen ophalen. Dat levert niet alleen een veilig gevoel op; een leerlingarena is natuurlijk niet bedoeld als openbaar functioneringsgesprek. Maar daarmee zorg je er vooral voor dat de leerlingarena gaat over dat waar de leraar echt mee aan de slag kan.
   Voorbeeld: veel scholen spreken af om bij elke les de leerdoelen expliciet te noemen omdat dat voor het leren beter zou zijn. Waarschijnlijk pakt elke leraar dit anders aan. Maar hoe kijken de leerlingen hier nu eigenlijk tegenaan? Wanneer en hoe levert het benoemen van leerdoelen iets op? Het klinkt logisch om dit aan leerlingen te vragen maar toch vergeten we dat vaak. De leerlingarena is hier bij uitstek geschikt voor.
3. Gespreksleider vraagt door en houdt regie
   Anders dan bij een enquête, kan de gespreksleider gericht doorvragen om ervoor te zorgen dat je als leraar echt snapt wat er bij leerlingen leeft en/of welke ideeën ze hebben. Je kunt de diepte in. Maar de gespreksleider houdt ook de regie en waakt over de spelregels. Denk daarbij aan de afspraak om geen namen van leraren te noemen, te zorgen dat iedereen aan het woord komt en dat alle onderwerpen aan bod komen.
4. Houd rekening met doel en doelgroep leerlingarena
   Een leerlingarena met jonge kinderen is natuurlijk anders dan met 18-jarigen. Kleuters komen bijvoorbeeld minder tot hun recht als ze samen met bovenbouwleerlingen in een leerlingarena zitten. Maar een leerlingarena met allemaal kleuters kan heel goed werken. De samenstelling van de binnencirkel hangt ook erg van het doel van de leerlingarena af. Soms wil je specifiek weten hoe brugklassers een en ander ervaren, een andere keer gaat het over schoolbrede onderwerpen en nodig je een doorsnede van de leerlingpopulatie uit. Wie je voor de buitencirkel met leraren uitnodigt, hangt dus ook af van wie er in de binnencirkel zitten.

Aan de slag

Een leerlingarena is bij uitstek een instrument uit de leerkracht-methodiek waar elke school mee aan de slag kan, of je nu wel of niet het volledige leerkracht-programma volgt. Op onze website vind je hulpmiddelen die je helpen bij het organiseren en uitvoeren van een leerlingarena. Ons advies: begin ermee, bespreek wat wel en niet werkt en bouw van daaruit verder.