Burgerschapsvorming complex?

Auteurs: Majorie Weistra en Jaap Versfelt | Datum: 22 januari 2019 | Leestijd: 8 minuten

Wie je ook spreekt in het onderwijs, iedereen vindt het belangrijk om leerlingen voor te bereiden op de samenleving. Leraren en directeuren vinden het echter nog niet zo makkelijk om aan te geven hoe ze dat dan doen. Een plan of uitgewerkte leerdoelen heeft de school vaak niet. Daarmee is de invulling afhankelijk van de individuele leraar. Nu is het maken van een papieren plan natuurlijk geen oplossing. Maar er liggen veel kansen, constateert ook de Onderwijsinspectie1Zie dit rapport van de inspectie, om meer doelgericht en in samenhang te werken aan burgerschapsvorming.

Ook in het mbo speelt de uitdaging om burgerschap naar een hoger plan te krijgen en nog meer te integreren met de beroepsgerichte vakken en loopbaanori?ntatie. In je eentje burgerschap vormgeven is lastig. Daarvoor heb je je collega?s nodig om te bespreken op welke manier jullie dat gaan doen. Want je kunt niet volstaan met de aanschaf van een methode rondom burgerschap. Het gaat juist om voorbeeldgedrag van de leraar en het actief betrekken van de leerlingen bij allerlei thema?s. En dan helpt het om hier concrete instrumenten voor te hebben die je samen met je collega?s inzet.

Wat je in de eindtermen ziet van het Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO)2SLO handvatten voor leerdoelen (pdf), is dat je leerlingen moet laten meedenken over het reilen en zeilen op school en in de klas (zie kader). Dat is goed nieuws. Want je kan daarmee een driedubbel effect bereiken. Niet alleen werk je zo ongemerkt aan burgerschapsvorming van leerlingen, je krijgt ook hun idee?n over hoe het onderwijs op school nog beter kan ?n je verhoogt hun betrokkenheid en motivatie.

Op honderden leerKRACHT-scholen in heel Nederland zijn leraren aan de slag gegaan om leerlingen op deze manier te betrekken. Daarvan geven we hier drie voorbeelden, die je elk in je eigen klas toe kunt passen. Ongeacht of je nu in het basis-, voortgezet- of beroepsonderwijs werkt. Van elk van deze voorbeelden zijn er op onze site praktische materialen beschikbaar die leraren direct kunnen gebruiken:

Wat is het?
Een verbeterbord is een fysiek bord dat zichtbaar in de klas hangt. Aan de hand van de inhoud op het bord heeft de klas in een vaste ritmiek een gesprek met elkaar. Dit gesprek gaat over hoe het met de leerlingen gaat, over leer- en gedragsdoelen die de leerlingen willen behalen en de bijbehorende acties en over de planning.

Hoe draagt het bij aan burgerschapsvorming?
Leerlingen leren regie te nemen over hun leerproces. Maar ook zicht te hebben op de ander en hulp aan te bieden of aan te nemen. Ze leren samen doelen te bepalen en daar acties aan te koppelen zodat je een situatie kunt verbeteren. Ze krijgen verantwoordelijkheid. Ze ondervinden dat je door kleine stapjes te nemen, verder kunt komen.

Wat kun je morgen al doen in de les?
Hang drie smileys op in de klas (vrolijke, neutrale en droevige). Vraag in de ochtend en aan het eind van de dag (of begin en einde van een les) hoe het met de leerlingen gaat. Dit kan simpel door bijvoorbeeld een eigen knijper/icoontje op te hangen bij de juiste smiley of door vingers op steken en te turven. Koppel daaraan de vraag of iemand zijn smiley wil toelichten. Let op, verplicht een leerling hier niet toe. Vraag ook wat anderen kunnen doen om te helpen om vrolijker te worden.

Wat is het?
De leerlingarena is een gespreksvorm waarbij leerlingen hun mening geven over onderwijsgerelateerde onderwerpen. Zo?n acht tot tien leerlingen zitten in een binnenkring met een gespreksleider (leraar). Alle andere leraren zitten erom heen en mogen alleen luisteren. Leraren dragen van tevoren onderwerpen aan waarop ze de mening van leerlingen over willen horen. De antwoorden van de leerlingen gebruiken de leraren om tot verbeteridee?n te komen.

Hoe draagt het bij aan burgerschapsvorming?
Leerlingen leren naar elkaar te luisteren. Maar vooral ook om hun mening te bepalen en op een constructieve manier te uiten. Ze oefenen hiermee invloed uit op hun omgeving. Koppel daarom altijd aan leerlingen terug wat jullie met hun input gaan doen. Want dan merken ze dat ze serieus genomen worden.

Wat kun je morgen al doen in de les?
Bedenk een aantal vragen die je graag aan je leerlingen wilt stellen over jouw lessen. Vraag een aantal leerlingen om in de binnenkring plaats te nemen. Zet de andere leerlingen daar om heen om te luisteren. Leg de vorm en de bedoeling uit. Vraag ??n leerling om op een flap de antwoorden op te schrijven of vraag een collega dit te doen. Bedenk samen met de hele klas wat jullie met de antwoorden kunnen doen om de lessen nog beter te maken.

Wat is het?
Het is een app om heel gericht feedback te krijgen op je les. We hebben de app ontwikkeld samen met de leerlingvakbonden LAKS en Job en de lerarenvakbonden AOb en CNV Onderwijs. Je vraagt leerlingen eerst om met elkaar na te denken waaraan een goede les moet voldoen. Hiermee wordt van leerlingen al een actieve houding gevraagd. Aan de hand van de criteria die ze zelf bedenken, geven ze feedback op lessen via OnzeLes app.

Hoe draagt het bij aan burgerschapsvorming?
OnzeLes maakt leerlingen bewust van wat zij nodig hebben om goed te kunnen leren. Het geeft ze inzicht en invloed. Ze leren ook om evenwichtig feedback te geven door zowel tops als tips te benoemen. De tips formuleren ze op een positieve manier. Dus niet ?het is te druk in de klas?, maar ?meer orde zou mij helpen?. Hiermee draagt het bij aan goed burgerschap waarbij respectvol en opbouwend omgaan met elkaar belangrijk is.

Wat kun je morgen al doen in de les?
Hang een flap op deur met twee kolommen: tops en tips. Geef leerlingen aan het eind van de dag of les post-its. Vraag ze om ??n top en ??n tip op te schrijven over hoe ze de les hebben ervaren. Bespreek de les of dag daarna de input en wat jij en de leerlingen daarmee gaan doen.

Kortom, door het inzetten van een aantal instrumenten van leerKRACHT, kun je actief werken aan burgerschap. Je stimuleert de betrokkenheid van leerlingen, je maakt het onderwijs op school nog beter ?n je leert ze kritisch mee te denken en zelf in actie te komen. En misschien wel het belangrijkste: je daagt ze uit om rekening te houden met elkaar en elkaar te helpen.