Duurzaam resultaat van onderwijsverbetering – wat zegt onderzoek?

Vier praktische handvatten voor gebruik op je school

Wat is duurzame onderwijsverbetering?

Duurzame onderwijsverbetering is het vermogen van scholen om op basis van een heldere missie en doelen hun onderwijsaanbod voortdurend af te stemmen op de behoeften en mogelijkheden van hun leerlingen, rekening houdend met de veranderende maatschappelijke context. Bron: OCWinbeeld.nl

Introductie

Om de kwaliteit van jullie onderwijs te verbeteren en meer te bereiken met jullie leerlingen werk je aan onderwijsverbetering. Maar de praktijk is soms weerbarstig. Het ene jaar heb je een succesvol traject gelopen om de rekenresultaten een boost te geven. Maar wanneer je het jaar erna je aandacht verlegt naar begrijpend lezen gaan de rekenresultaten weer dalen [1]. Zo zijn jullie druk met steeds iets nieuws beginnen, maar zakt wat je bereikt hebt, achter je rug weer in elkaar. Dat is zonde van alle tijd, inzet en energie die jullie hierin steken. En van de werkdruk die alleen maar groter wordt. Maar nog meer is het zonde van de gemiste kansen voor jullie leerlingen. Hoe zorg je nu dat het effect van wat je opstart ook duurzaam is? Wat zegt onderzoek daarover? En hoe kun je hier in de praktijk mee uit de voeten?

Wat is bekend uit onderzoek

Innovaties in het onderwijs hebben geen goede naam als het gaat om succesvolle implementatie. Meerdere onderzoeken laten zien dat het grootste deel van de vernieuwingen uitdooft of geen duurzaam effect heeft [1] [2]. Gelukkig is er steeds meer bekend over wat wèl werkt om ontwikkeling duurzaam te laten zijn. Een grote overzichtsstudie naar duurzame schoolontwikkeling over de afgelopen 25 jaar laat vier soorten van factoren zien die van invloed zijn (figuur 1).

Interne context: zorg dat de school er klaar voor is
De geplande verandering: de kenmerken van de innovatie
Het implementatieproces: een stap voor stap proces met inspraak
De externe context: een stabiele, ondersteunende omgeving

In dit artikel gaan we één voor één in op deze factoren, met bij elk een voorbeeld uit de praktijk.

1. Interne context: zorg dat de school er klaar voor is

Uit het onderzoek blijkt dat in de eerste plaats een aantal interne kenmerken van de school een rol spelen bij duurzaam innoveren.

Is er behoefte aan verandering en staat het team er open voor?
Zijn er voldoende middelen (geld en tijd) beschikbaar voor de verandering?
Vindt er duidelijke communicatie plaats over wat er gaat gebeuren?
Heeft het team de overtuiging dat de innovatie het onderwijs zal verbeteren?

Figuur 1: Overzicht van belemmerende en bevorderende factoren voor duurzame schoolontwikkeling, volgens ResearchNED

Praktijkvoorbeeld: Creëer gedeelde overtuiging met een draagvlaksessie

Het lijkt een open deur, maar je kunt met elkaar op een mooie manier onderzoeken of je als team met een vernieuwing aan de slag wil. Organiseer daarvoor een sessie waarbij je stap voor stap nagaat of je als team achter het traject staat. Denk bijvoorbeeld na over wat je met deze vernieuwing voor je school, je team en niet te vergeten, voor jullie leerlingen zou willen bereiken. Een handige werkvorm is om met je team stelling te nemen op een lijn op de grond, waarbij de uiteinden van de lijn staan voor wel of geen effect van het traject. Bespreek ook de argumenten met elkaar. Zorg voor voldoende informatie over de vernieuwing, met een presentatie of onderzoek naar de werkwijze in groepjes. En tenslotte, maak met elkaar de balans op en peil waar je als team staat in wel of niet aan de slag willen gaan.

Als Stichting leerkracht organiseren we zulke draagvlaksessies met scholen die aan de gang willen met een verbetercultuur. Hieronder vind je een document waarover jullie in de draagvlaksessie in gesprek kunnen gaan om te bepalen wat jullie samen met het onderwijs op school willen bereiken.

Draagvlaksessie – ‘Wat zou er mogelijk worden’

2. De geplande verandering: kenmerken van de innovatie

Het tweede element dat van belang is zijn de kenmerken van de innovatie.

Is het duidelijk dat het traject meerwaarde kan hebben voor de school?
Is het plan goed doordacht? Wat zijn de stappen die je met het team gaat zetten?
Is van andere scholen bekend dat de werkwijze goed werkt? En blijkt dat uit onderzoek?

Praktijkvoorbeeld: De startdag als beproefd middel om de neuzen dezelfde kant op te krijgen

Als je met een innovatie aan de slag wil gaan, dan kan een ‘startdag’ helpen om de neuzen in het team dezelfde kant op te krijgen, het enthousiasme te vergroten en de deelnemers praktische handvatten te geven. Zo’n startdag bereid je voor met de schoolleiding en een klein groepje leraren. Je plant de startdag bijvoorbeeld op een studiedag. En op die dag laat je iedereen ervaring opdoen met onderdelen van de nieuwe werkwijze. Dit vraagt van het voorbereidingsgroepje dat zij zelf eerst oefenen met die nieuwe werkwijze, zodat ze het team kunnen leren hoe het werkt. Na de startdag kan iedereen uit het team met de werkwijze aan de slag: samen lessen voorbereiden, in je klas oefenen, elkaars lessen bezoeken en feedback vragen aan leerlingen. Zo leer je samen wat werkt en kun je successen vieren.

Bij Stichting LeerKRACHT krijgt het voorbereidingsteam begeleiding in het voorbereiden van de startdag. In de visual zie je in de twee linker kolommen hoe wij de voorbereiding en de uitvoering van de startdag met een school vormgeven. Dit om ideeën te krijgen voor je eigen school.

3. Een stap voor stap proces met inspraak

Een goed lopende invoering van een innovatie vergt een stap-voor-stap proces waarbinnen het team invloed heeft tijdens de implementatie. Denk daarbij aan:

Zijn er informele, haalbare doelen waarop steeds wordt bijgestuurd?
Hebben leraren inspraak op de uitvoering van het plan?
Is er deskundige begeleiding die bijdraagt aan een goed lopende invoering?

Praktijkvoorbeeld: Inspraak en bijsturing met een retrospective

Een voorbeeld van inspraak en bijsturing is het regelmatig inzetten van een restrospective. Deze werkvorm ontstond in het bedrijfsleven en ondertussen gebruiken veel scholen hem. Met een retrospective kijk je terug naar wat jullie de afgelopen periode hebben bereikt op het vlak van doelen voor leerlingen of teamsamenwerking. Vragen kunnen bijvoorbeeld zijn: Wat hebben we geleerd in de afgelopen periode? Wat vonden we waardevol, en wat hebben we gemist? Doordat je van alle teamleden input ophaalt krijg je een breed beeld van wat er leeft in het team. Door de input te clusteren wordt zichtbaar wat de belangrijkste lessen zijn. Voor die lessen kun je met het team vervolgacties afspreken.

Wil je zelf aan de slag met een retrospective, dan kun je de stappen op deze visual daar voor gebruiken.

4. De externe context: een stabiele, ondersteunende omgeving

Wanneer een verandering duurzaam is blijkt dat deze aansluit bij de belangen die er in en rond de school zijn om samen te werken. Ook is sprake van een stabiele omgeving en externe, ondersteunende faciliteiten. Met ander woorden, wanneer de school in zwaar weer verkeert of het bestuur staat niet achter het plan, dan heeft dat een negatieve invloed op de duurzaamheid van de verandering.

Praktijkvoorbeeld: onderzoek de druk op de randvoorwaarden voor impact

Wanneer je goed wil kunnen inschatten of het een goed moment is om te starten met een innovatie, kun je een check doen op de omstandigheden waarin de school verkeert. Denk daarbij aan vragen als: Is er voldoende ruimte in onze jaarplanning of zijn er andere zaken die nu tijd en aandacht vragen? Is er sprake van een goede sfeer en samenwerking in het team of hebben we daar nog iets in te doen? Is de innovatie op dit moment het antwoord op de verbetering die we willen bereiken of liggen andere plannen meer voor de hand?

Wanneer jullie overwegen om de aanpak van Stichting leerKRACHT aan de slag te gaan vindt er altijd een intakegesprek plaats waarin we deze en andere vragen samen verkennen. Alleen wanneer we met elkaar vinden dat de omstandigheden goed zijn, gaan we samen starten.

Samenvattend

Je hebt kunnen lezen hoe je een ontwikkeling in je school duurzaam kunt laten zijn.

Zorg ervoor dat je team klaar is voor de ontwikkeling en open staat voor het proces
Heb aandacht voor de randvoorwaarden (tijd en middelen) die beschikbaar zijn
Kies voor een innovatie die bewezen werkt, waarbij de stappen goed zijn uitgewerkt
Geef leraren inspraak in de stappen, en stel steeds bij waar nodig
Begeleid het proces van invoeren zorgvuldig
Kijk ook goed naar de omstandigheden van de school. Past het om op dit moment met het traject te starten?

Wanneer je met deze inzichten aan de voorkant van jullie ontwikkelingsproces goed hebben nagedacht en geanalyseerd hoe jullie aan de slag willen, dan is een duurzame ontwikkeling binnen handbereik.