Verbetercultuur opbouwen

Als bestuurder ben je ambitieus, je wilt zorgen voor steeds beter onderwijs op jouw scholen. Tegelijkertijd vragen leraren om meer ruimte en schoolleiders om extra middelen. En spreekt de Onderwijsinspectie je niet alleen aan op onderwijskwaliteit, maar komen ze ook kijken of er op jouw scholen een verbetercultuur is. Van het bestuur tot in de klas. Dat laatste is goed nieuws, want juist met zo’n verbetercultuur kun je stap voor stap werken aan geweldig onderwijs. In deze blog lees je 7 stappen die jij kunt zetten op weg naar zo’n cultuur van ‘Elke dag samen een beetje beter’.

Een verbetercultuur is niet nieuw. Als je gaat kijken naar landen en regio’s waar het onderwijs kwalitatief hoog scoort - zoals Ontario, Massachusetts, Finland, Singapore en Estland - dan zie je scholen met zo'n cultuur. En in steeds meer Nederlandse bedrijven en ziekenhuizen werkt dit net zo. Daar heet deze manier van werken 'Lean' of 'Agile-Scrum'. Het is een beproefde manier van werken. Sinds 2012 ondersteunt stichting leerKRACHT scholen om ook zo’n verbetercultuur te creëren. Hierbij leren leraren van elkaar en verbeteren samen het onderwijs. Ondersteund door hun schoolleider. En betrekken zij alle leerlingen op school bij het verbeteren van lessen.

De impact die scholen daarmee bereiken is zó groot dat na de start met 15 scholen er ondertussen zo’n 1000 middelbare scholen, basisscholen, mbo-opleidingen en lerarenopleidingen met de methodiek van stichting leerKRACHT werken. Daarnaast zijn tientallen teams van de Onderwijsinspectie en het Ministerie van OCW met leerKRACHT gestart.

Elke dag samen een beetje beter
Het creëren van zo'n verbetercultuur is niet eenvoudig en vraagt om actieve ondersteuning van schoolleiders door hun bestuurders, opleidingsmanagers en bovenschoolse directeuren. De vraag is dus: ‘Hoe doe je dat?’ We beschrijven hieronder 7 stappen. Met stap 1 tot en met 4 kun je vandaag nog aan de slag. Stappen 5 tot en met 7 zijn vervolgstappen.

Hoe goed is jullie onderwijs echt? Wat ervaren leerlingen? Waarom beleven leraren zoveel werkdruk? In rapporten ga je het antwoord niet vinden. Je kunt het vragen aan collega's, maar wat je dan hoort is een slap aftreksel van de werkelijkheid. Er zijn maar een paar plekken waar je het antwoord gaat vinden: in de klas, de leerlingenkantine en in de lerarenkamer. Maar is dat dan niet gek zo'n bestuurder die rondloopt in de school? Hoe ervaart de schoolleider dat?

Volgens ons is het niet gek maar juist krachtig. Op veel leerKRACHT-scholen wordt het steeds gewoner. Als je echt wilt weten hoe het zit, dan moet je in de praktijk gaan kijken. In bedrijven werkt dat net zo. Fabrieksdirecteuren die kwaliteit verbeteren, herken je doordat je ze tegenkomt bij de productielijn. Directeuren van winkelketens met tienduizenden werknemers, starten regelmatig hun dag in een winkel. Daar gebeurt het.

Hoe doe je dat op een goede manier?
Loop eens een dag mee met één klas in het voorgezet of middelbaar beroepsonderwijs. Dan ervaar je wat een klas op een dag meemaakt. Of, in het basisonderwijs, schuif in alle groepen een uur aan. Natuurlijk bespreek je dit van te voren met de betrokkenen. Geef duidelijk aan wat je doel hiermee is: een goed beeld krijgen van wat leerlingen nodig hebben om te leren en wat leraren nodig hebben om goed les te geven. Het gaat je niet om de individuele leraar of om een oordeel te vellen. Bespreek na afloop je bevindingen met de schoolleider en de betrokken leraren. Stimuleer de schoolleider om ook regelmatig in de klassen te kijken en ook leraren de ruimte te geven om elkaar te bezoeken.

Jullie organiseren ongetwijfeld met regelmaat een directievergadering met bestuur en schoolleiders samen. Vaak bepalen jullie als bestuur het grootste deel van de agenda. Met allemaal belangrijke punten waar jullie de schoolleiders over moeten informeren. Maar kijk eens om je heen? Hoe energiek zit iedereen erbij in die vergadering? Zijn de directeuren wel echt betrokken? Komen ze zelf wel met ideeën? Voelen ze zich verantwoordelijk voor de genomen besluiten? Als dat tegenvalt: waar ligt dat dan aan? Aan hen? Als je betrokken, actieve en initiatiefrijke schoolleiders wilt, dan moet jij iets veranderen. Dat kan heel makkelijk, maar vergt lef: ga in het directieoverleg aan de slag met het leerKRACHT-verbeterbord en geef daarmee de schoolleiders de leiding.

Hoe werkt dat?
We schreven er eerder een blog over waarin we je op weg helpen: https://stichting-leerkracht.nl/verbetercultuur-op-directieniveau/.

Als je je organisatie wilt meekrijgen in deze verandering, moeten er eerst een paar scholen over de brug komen. Die successen gaan behalen met 'elke dag samen een beetje beter'. En als de eerste scholen over de brug zijn, volgen er meer. Dat is onze ervaring van de afgelopen jaren. Dat is ook de ervaring van veel bedrijven en ziekenhuizen.

Hoe krijg je de eerste scholen zo ver?
Zeggen tegen een lerarenteam of schoolleider ‘jullie moeten meer eigenaarschap tonen!' werkt niet. Net zoals dat ook niet werkt wanneer je het tegen leerlingen zegt. Want waarom zouden ze? Wat is de urgentie? Zeker als de onderwijsresultaten op groen staan. En elke dag samen verbeteren is een hoop gedoe en kost tijd. De werkdruk wordt al als hoog ervaren. En collega’s in je klas die je gaan vertellen wat je allemaal beter kunt doen? Dat voelt niet direct veilig.

Hoe krijg je ze dan toch mee? Ga met ze kijken. Neem schoolleiders en leraren mee naar andere scholen in de buurt die al zo werken. Ga daar met leraren en schoolleiders praten. Horen wat het effect is op hen, op het team en op de leerlingen. Op onze website staat een kaart met ruim 1000 leerKRACHT-scholen. Zoek er eentje in je buurt, bel ze op en vraag of je langs mag komen.

Met de leerKRACHT-aanpak verbeter je samen met collega's het onderwijs. Jullie organiseren vast studiedagen voor alle schoolleiders en leraren. Vaak komt er dan een externe 'expert' die jouw mensen moet inspireren. Maar, geef je zo wel het goede signaal? Er is immers zoveel bijzonders dat jouw eigen leraren kunnen en doen. Waarom laat je hen niet zelf hun verhalen met collega's delen op die studiedagen?

Hoe kun je dit organiseren?
Laat ons een voorbeeld geven van buiten het onderwijs. In Zweden hebben ze dat gedaan met chirurgen. Wat was het probleem: na knieoperaties waren er veel hersteloperaties nodig. Dat is naar voor patiënten en kost veel geld. Hoe hebben ze dat opgelost? Door de beste chirurg het nog eens aan de rest uit te laten leggen? Door een superchirurg in te vliegen uit Amerika? Nee. De artsen organiseerden bijeenkomsten. Waar zij aan de dinertafel met collega-artsen mochten pochen over hoe zij knieoperaties uitvoerden. Het effect? Na deze bijeenkomsten daalde het aantal hersteloperaties met 40 procent. Het kan dus simpel: laat praktijkmensen elkaar inspireren en daardoor van elkaar leren. Dat kan op allerlei manieren op een studiedag, ook daar kun je gerust de leraren over laten meedenken. Zij weten alles van werkvormen.

We hebben al veel besproken in de eerste 4 stappen in deze blog. Allemaal praktische stappen waar je direct mee kunt beginnen. Maar nu gaan we over naar het stevigere werk. Wat doe je als je al de eerste stappen hebt gezet? Hoe creëer je een verbetercultuur in je hele organisatie? Daarover gaan de volgende 3 stappen.

Elk bedrijf of ziekenhuis dat aan de slag gaat met 'lean', 'agile-scrum' (of hoe ze hun verbetercultuur ook noemen) investeert in eigen coaches. Waarom? Omdat in zo'n verbetercultuur leren werken best lastig is. Omdat blijvend verbeteren aandacht nodig heeft. Ze helpen teams op te starten met 'elke dag samen een beetje beter'. Ze organiseren dat teams van andere teams leren. Ze coachen teamleiders in deze manier van werken. Ze stimuleren nieuwe teams om mee te komen doen. Dat werkt in bedrijven en in het onderwijs ook. Daarom zeggen wij tegen scholen die met leerKRACHT willen starten: 'prima, maar alleen als je je eigen coach vrijmaakt'. Dat geeft vertrouwen dat alle inspanning van de school niet een tijdelijk effect heeft, maar duurzaam onderdeel wordt van de schoolcultuur.

Hoe organiseer je dat?
In bedrijven zien we meestal 1 zo'n interne coach per 200 medewerkers. Als jij een bestuur bent met 300 of 400 leraren dan heb je het dus over 1 of 2 schoolcoaches. Hoe kom je aan deze mensen? Die train je 'on the job'. Er bestaat geen boek of cursus waar je uit kunt halen hoe je een team 'elke dag samen een beetje beter' leert werken. Maak daarom een paar goede leraren, IB'ers, conrectoren of teamleiders voor een halve dag per week vrij en laat ze aan de slag gaan met hun teams op school. Zo leren ze al doende hoe dit werkt. De leerKRACHT-aanpak kan ze daarbij helpen.

In Oosterbeek staat de eerste Albert Heijn winkel die in 2015 startte met hun verbeteraanpak 'Iedere Dag Beter'. Zij gingen aan de slag met verbeterborden. De trotse supermarktmanager mocht een paar maanden later op regionale bijeenkomsten vertellen hoe goed dit werkte. De verwachting was dat er snel meer winkels zouden volgen. Er gebeurde echter niets. Een half jaar later was er geen enkele winkel die het voorbeeld van Oosterbeek had gevolgd.. Waarom? Het lag niet aan het resultaat in Oosterbeek. Dat was goed: klanten werden meer tevreden, medewerkers ook. Bovendien gingen de kosten omlaag.

Wat was er aan de hand? Heel simpel: de jubelverhalen van de supermarktmanager werden niet geloofd. Het sentiment was 'ja ja, het zal wel, dit moet je zeker vertellen van de regiodirecteur'. Een half jaar later deden 75 winkels mee. Wat was er gebeurd? Ze stopten met verhalen vertellen vanuit de directie. Albert Heijn nam haar supermarktmanagers mee naar Oosterbeek en liet ze praten met medewerkers van de groente- of broodafdeling. Deze medewerkers vertelden wat ze meemaakten; dat 'Iedere Dag Beter' écht werkt. Voor hun klanten, voor de winkel, voor hun team en voor henzelf. Die verhalen geloofden ze wel. Een half jaar later deden 75 winkels mee. Helemaal vrijwillig.

Hoe moet ik omgaan met vrijwilligheid versus ‘doorpakken’?
Stel dat jij 15 scholen hebt, waarvan er over een paar jaar de helft met een verbetercultuur werkt. Die scholen laten zien dat leraren beter worden, de werkdruk vermindert, leerlingen meer betrokken raken en het onderwijs verbetert. Blijft het dan een vrijwillige keuze om zo te gaan werken of niet? Er komt een moment dat je samen constateert dat iets echt werkt. Dat gun je alle leraren en leerlingen. Bovendien, een cultuur maak je samen, niet met de helft van je scholen. Dit is het moment waarop jij als bestuurder richting moet geven. Waarbij het bewijs overweldigend is. Wanneer dat moment komt? Dat merk je zelf wel. Heb dan de moed door te zetten.

Om een cultuur te borgen moet je inspireren en het goede voorbeeld geven. Schoolleiders zien jou de klas in gaan, aansluiten bij bijeenkomsten van lerarenteams, jouw eigen directiebijeenkomsten met verbeterborden uitvoeren. De studiebijeenkomsten met alle leraren in het bestuur zijn interactief en laten leraren van elkaar leren. En toch gaat ook dit na een paar jaar vervelen.

Hoe kun jij blijven zorgen voor inspiratie?
Wil je teams blijvend inspireren dan is er meer nodig. We doen een paar suggesties, maar gebruik vooral je eigen fantasie.

• Organiseer uitwisseling tussen scholen
  Houd het klein, bijvoorbeeld groepjes van 3 scholen die bij elkaar komen rond een inhoudelijk thema. Bijvoorbeeld formatieve evaluatie of 'omgaan met verschillen'. Leraren van die scholen gaan bij elkaar in de klas om te zien hoe andere scholen hiermee werken. Dat opent de ogen. Waarom? Hoe de collega's in hun eigen school lesgeven kunnen ze tegen die tijd wel dromen. Maar een collega van een andere school bezoeken? Dat maakt nieuwsgierig.
• Ga samen op bezoek bij bedrijven
  Wij gaan jaarlijks met zo'n 1.000 leerKRACHT leraren, schoolleiders en bestuurders op bezoek bij bedrijven en ziekenhuizen met een verbetercultuur. Dat inspireert over en weer. Zij vinden het fantastisch dat de scholen van hun kinderen ook zo gaan werken. Jullie doen ideeën op hoe het weer een beetje beter kan. Hoe vind je die bedrijven? Bij echtgenoten, kinderen, neefjes, nichtjes, vaders en moeders van je leraren en schoolleiders. Daar zitten vast veel mensen tussen die in zulke bedrijven werken.

Tot slot, hoe krijg jij dit allemaal voor elkaar binnen jouw organisatie?
Een cultuur van 'elke dag samen een beetje beter' is simpel te begrijpen, maar lastig te realiseren. Waar het op neerkomt: ‘It’s common sense, applied with discipline'. Zo werken vergt overtuiging, rolmodellen, tijd en vaardigheid. Het vergt lef en doorzettingsvermogen. Maar het kan, er werken al honderden scholen op deze manier.

Ga gewoon aan de slag met de tips uit deze blog en wat je zelf al hebt bedacht. Je kunt er ook voor kiezen samen op te trekken met andere bestuurders, opleidingsmanagers en bovenschoolse directeuren. Kom dan meedoen met het leerKRACHT-besturenprogramma dat stichting leerKRACHT jaarlijks organiseert met de PO-raad, de VO-raad en de MBO-raad. Je gaat dan in gesprek de CEO’s van Bol.com, McKinsey en de Rabobank over hoe zij werken aan een verbetercultuur.

Aan de slag met Verbetercultuur Opbouwen

Deze video gaat in op de vraag waarom je ook als MT met ‘elke dag samen een beetje beter’ aan de slag moet gaan.

Wil je over Verbetercultuur Opbouwen met ons in gesprek?