Hoe zorg je voor meer werkplezier in het onderwijs?

Wat is het werkplezier?

“Werkplezier is een positieve, affectief-cognitieve toestand van opperste voldoening die gekenmerkt wordt door vitaliteit, toewijding en absorptie. Vitaliteit wordt op haar beurt gekenmerkt door bruisen van energie, zich sterk en fit voelen, lang en onvermoeibaar met werken door kunnen gaan en beschikken over grote mentale veerkracht en dito doorzettingsvermogen. Toewijding heeft betrekking op een sterke betrokkenheid bij het werk; het werk wordt als nuttig en zinvol ervaren, is inspirerend en uitdagend, en roept gevoelens van trots en enthousiasme op. Absorptie, ten slotte, heeft betrekking op het op een plezierige wijze helemaal opgaan in het werk, er als het ware mee versmelten waardoor de tijd lijkt stil te staan en het moeilijk is om er zich los van te maken”. Bron: Schaufeli en Bakker (2001)

Hoe zorg je voor meer werkplezier in het onderwijs?

Werkplezier, welke leraar wil dat niet? Toch blijkt dit makkelijker gezegd dan gedaan. Volle werkdagen, die meer gaan over lijstjes afwerken dan de kinderen in je klas. Dat is niet waarom je het onderwijs in wilde, maar je ziet geen oplossing. Accepteren dan maar? Zo doe je jezelf en je leerlingen ernstig tekort. Het hebben van werkplezier is namelijk cruciaal.

Onderzoek van Maslach en Leiter wijst uit dat werkplezier de tegenpool is van burn-out. Dag in dag uit zonder sprankeling aan het werk zijn, put je vroeg of laat uit. Door te kiezen voor werkplezier bewijs je niet alleen jezelf een grote dienst, de kinderen in je klas profiteren hier ook van. Een meta-analyse van onderzoeksbureau Gallup (Harter, Schmidt & Hayes, 2002) toont namelijk aan dat bevlogen medewerkers beter presteren.

Aan welke 3 knoppen kun je draaien?

Er is goed nieuws! Onderzoekers Ryan en Deci ontdekten dat het vuurtje van werkplezier gaat branden als:

Je voldoende regelruimte en variatie ervaart in je werk, zonder dat anderen bepalen wat je moet doen (autonomie)
Je ondersteuning ervaart door collega’s en leidinggevenden en niet het gevoel hebt er alleen voor te staat (relatie)
Je vaardigheden, kennis, middelen en ontwikkelmogelijkheden hebt om je werk goed uit te voeren (competentie)

De vraag is natuurlijk hoe je aan deze drie knoppen kunt draaien om met meer sprankeling en positieve energie aan het werk te zijn?

Aan de slag met meer werkplezier

Laten we de drie factoren die Ryan en Deci noemen één voor één bij de horens vatten:

Draaiknop 1: Autonomie

Hoe zorg je ervoor dat je voldoende regelruimte en variatie ervaart in je werk, zonder dat anderen bepalen wat je moet doen? Twee suggesties:

Bepaal wat jullie gezamenlijke onderwijsprioriteiten zijn en hoe je deze aandacht geeft
Je kent het wel. Na een lange schooldag, mag je nog ‘even’ door voor de teamvergadering. Zoals gebruikelijk verzandt deze in veel praten en weinig oplossingen waar jij en je leerlingen echt iets aan hebben. Aan het schoolplan heb je ook niet veel. Dat is ooit geschreven door de schoolleider en ligt nu ergens in de la. Het kan anders. Hoe? Bedenk als team samen de onderwijsprioriteiten en maak deze visueel met een bord dat het schooljaar opdeelt in 4-5 thema’s. Op basis van deze thema’s werk je met je team aan leerlinggerichte doelen die er voor hen en jou echt toe doen. Hierdoor creëer je een zichtbare en gedragen teamfocus op onderwijsverbetering.

Bedenk hoe je je eigen taken anders inricht (zodat er meer werkvariatie, regelruimte en autonomie ontstaat)
Het is zaak om eerst te ontdekken welke taken alle energie uit je trekken. Heb je er last van dat je er altijd alleen voor staat in de klas? Ben je meer tijd kwijt met toetsen afnemen en nakijken, dan met lesgeven? Zou je dolgraag meer buiten les willen geven, maar zie je allerlei beren op de weg? Onderzoek welke beren jou tegenhouden om de dingen te doen die je graag zou willen doen en op welke taken jij leegloopt of in jouw ogen tijdverspilling zijn.
Daarna kun je op zoek naar de taakgerichte oplossingen die jou meer werkplezier geven. Bedenk dit vooral met (een van) je collega(’s). Samen zie je immers meer. Wellicht merk je zo op dat je taken op school anders kunt inrichten, met bijvoorbeeld rollen als aandachtsvelders. Of kom je tot de ontdekking dat je door een wijziging in je dagindeling makkelijker buiten les geeft. Door samen op zoek te gaan naar oplossingen voor verspillingstaken ontdekten twee leraren bijvoorbeeld dat 3 administratieve formulieren terug te brengen waren naar 1. Zo konden ze weer met meer werkplezier tijd en energie steken in dat wat er toe doet.

Draaiknop 2: Relatie

Hoe zorg je ervoor dat je ondersteuning ervaart van collega’s en leidinggevenden en niet het gevoel hebt er alleen voor te staat? Weer twee suggesties:

Bouw met je team aan onderling vertrouwen door elkaar te steunen en te waarderen
Schaufeli leert ons dat werkplezier tot bloei komt binnen een cultuur met een positief werkklimaat, sociale steun en waardering. In de hectiek van de dag kan dat een uitdaging zijn. In de teamkamer heerst een klaagzangcultuur, collega’s vallen elkaar af en de focus ligt op alles dat niet goed gaat. Hoe buig je dit om zonder al te veel poespas? Verleg de aandacht naar het delen van successen. Hoe klein ook, iedere werkdag brengt momenten die positieve indruk maken. Maak deze zichtbaar. Het geeft energie. Check ook dagelijks bij elkaar in. Hoe voel jij je vandaag? Wat heb je nu nodig om lekker aan het werk te zijn? Door als team te werken met een verbeterbord creëer je een simpele structuur om dit waarderende klimaat met elkaar te ontwikkelen.

Zie als schoolleider de leraar achter de taak
Als schoolleider wil je vast oog en aandacht hebben voor de behoeftes en lastigheden van de leraren. OECD onderzoek leert ons dat Nederlandse schoolleiders wereldkampioen zijn in vergaderen over organisatorische zaken, brandjes blussen en administratie. Deze volle agenda maakt het gevoelsmatig wellicht bijna onmogelijk om de mens achter de leraar echt te zien en te werken aan de lespraktijk. Ook blijkt uit hetzelfde OECD-onderzoek dat de Nederlandse schoolleider de minste tijd besteedt aan het curriculum en lesgeven dan in welk ander land dan ook. Terwijl het daar om draait. In de klas wordt het verschil gemaakt en daar wil je als schoolleider aan bijdragen. Hoe geef je hier een andere draai aan? Stop met lange organisatorische vergaderingen en start met het verdelen van taken, bijvoorbeeld met een organisatorisch bord. Zo creëer je tijd om klasbezoeken te plannen, leraren te bevragen op hun verlangens en behoeften en hulp te bieden in de vorm van faciliteren, feedback geven en coachen.

Onderzoek time spen by principals on curriculum and teaching

FIGUUR 1: CONCLUSIE INSPECTIE OVER SCHOOLVERSCHILLEN

Draaiknop 3: Competentie

Hoe bouw je aan je vaardigheden, kennis, middelen en ontwikkelmogelijkheden om je werk goed uit te voeren? Weer twee mogelijkheden:

Bekwaam jezelf in vakinhoud en pedagogisch-didactische vaardigheden als activerende lessen verzorgen en leerstrategieën aanleren
Als leraar heb je veelal geleerd om te werken met methodes. Zeker bij onrust of tegenvallende resultaten, ben je misschien geneigd om hier nog strakker aan vast te houden. De vraag is of dit altijd de oplossing is die rechtdoet aan je eigen professionele bril en de kinderen in je klas. Pak het eens anders aan door het leerlinggerichte doel centraal te stellen in plaats van de methode. Wat wil je bereiken voor en met je leerlingen? Welk lesontwerp draagt bij aan het bereiken en hoe sluit de bestaande methode hier (eventueel) op aan? Desgewenst maak je hierbij gebruik van methode-onafhankelijke onderzoeksresultaten te vinden in vakliteratuur of via Doorloopjes.

Ontwikkel je als team in interpersoonlijke, organisatorische en samenwerkingsvaardigheden
De valkuil bij veel onderwijsteams is om ieder op een eigen klasseneiland te werken. Dat voelt wellicht comfortabel. Tegelijkertijd leer je exponentieel door samen te werken aan de lespraktijk en elkaar scherp te houden op je handelen. Onderzoek van Google bevestigt dit. Zij ontdekten dat het succesverhaal van de meest effectieve teams is dat ze elkaar feedback geven. Maak bijvoorbeeld eens samen met je collega een lesontwerp, kijk bij elkaar terwijl je de les geeft en ontdek na afloop samen wat in de praktijk wel en nog niet werkt. Daar word je samen iedere dag een beetje beter van…. en gelukkiger.

Oftewel, de draaiknoppen voor meer werkplezier liggen binnen handbereik. Elk van deze suggesties is gebaseerd op ervaringen van schoolteams uit de praktijk. Pak er eens één of twee uit en probeer ze uit. We zijn erg benieuwd naar je ervaringen!