Een goede leerkracht maakt het verschil. Reden om vol in te zetten op het ontwikkelen van leerkrachtvaardigheden. In de praktijk is dat lastig, wijst onderzoek uit: leraren voeren te weinig regie over eigen ontwikkeling, er is te weinig tijd in de waan van alle dag, en trainingen zijn vaak te algemeen om effect te hebben op de lespraktijk. Hoe lukt het dan wel? In deze blog vind je 5 praktische handreikingen, gebaseerd op onderzoek en de jarenlange ervaring van Stichting leerKRACHT met leren in teamverband.
Wat is het belang van een sterke leerkracht?
Een goede leraar maakt het verschil. Daar is enorm veel bewijs voor. Bijvoorbeeld onderzoek door het Centraal Plan Bureau (CPB). Zij constateren dat het kwart docenten dat de meeste leerwinst boekt, leerlingen één onderwijsniveau beter laat presteren dan het kwart docenten dat de minste leerwinst boekt. Bovendien laat het CPB zien wat het effect is van een goede leraar op de lange termijn. Zo zijn er zelfs meetbare gevolgen gevonden op het loon en de woonwijk van dertigers die één jaar een goede in plaats van gemiddelde docent hadden op de basisschool. Als een enkel jaar al zoveel verschil maakt, wat zou dan het effect zijn van een hele schooltijd les krijgen van écht goede leraren?
Welke vaardigheden heeft een goede leerkracht?
Internationaal onderzoek naar effectiviteit van onderwijs onder de noemer educational effectiveness research (EER) onderscheidt 5 fases waarin leerkrachten vaardigheden ontwikkelen:
| Fase 1 | Beginnende leraren richten zich met name op het organiseren van effectieve leertijd en het gestructureerd aanbieden van informatie en oefening. |
| Fase 2 & 3 | Vervolgens groeit de kwaliteit van het lesgeven: leraren delen effectief het leerdoel met leerlingen, worden vaardiger in bevragen zowel op proces als resultaat, en ondersteunen zo ontwikkeling van begrip. Ze organiseren toepassing van het geleerde door interactie en effectieve opdrachten en zorgen voortdurend voor feedback. |
| Fase 4 | De leraar differentieert steeds beter naar niveau en zet daarbij passende onderwijstechnieken in. |
| Fase 5 | De leraar ondersteunt leerlingen in de ontwikkeling van metacognitieve vaardigheden en zet leerlingen daarmee aan tot meer zelfstandig leren. Hij of zij experimenteert met nieuwe manieren van lesgeven. |
Hoe kan je vaardigheden van leerkrachten te versterken?
Wat is er nodig om op effectieve manier leerkrachtvaardigheden tot ontwikkeling te brengen? In onderzoek hierover komt een aantal interessante bevindingen naar voren. We vullen ze direct aan met tips uit onze eigen praktijk.
1. Zorg dat leraren leerdoelen stellen en zelf regie nemen over hun leren
Voor leraren geldt hetzelfde als voor leerlingen: het leerrendement wordt groter als ze meer eigenaarschap nemen, doelen stellen en zelf hun leerproces sturen. Ze kunnen zo het geleerde beter laten aansluiten bij hun eigen leerbehoefte, en beter de vertaling maken naar hun lespraktijk. Helaas, zo blijkt uit onderzoek, nemen leraren nog te weinig regie als het over hun eigen professionalisering gaat. Hoe kun je dat stimuleren?
- Eigenaarschap begint bij samen doelen te bepalen. Analyseer als leerkrachtteam de schooldata (opbrengsten en leerling enquêtes) en bepaal samen de ambitie en de 2 à 3 belangrijke onderwijsinhoudelijke thema’s voor het komende jaar, zowel voor leerlingen, als voor het team. Zorg dat je ambitie en thema’s bondig formuleert, en duidelijk zichtbaar in de teamkamer hangt.
- Creëer draagvlak voor samen leren: bespreek wat het team nodig heeft om de gezamenlijke ambitie voor leerlingen te realiseren. Een mooie manier hiervoor is samen te dromen over de vraag: Hoe ervaar je het team nu? Hoe zou je over een jaar willen dat je het team ervaart? Je kunt dit intuïtief maken door teamleden bij elke vraag een beeld te laten
2. Besteed aandacht aan een effectieve leeromgeving: tijd en passende ondersteuning
De onderwijspraktijk is druk. Diepgaand gesprek over de inhoud gaat makkelijk ten onder aan organisatorisch werk. Net als bij leerlingen, helpt het om tijd en ruimte te maken voor leren. Om leraren daarbij tot dieper leren te krijgen, buiten de eigen “bubbel”, is expertise van buiten belangrijk. Een leraar moet daarom passende ondersteuning krijgen van collega’s, experts en van de schoolleider. Bespreek met het team hoe je dit inricht.
- Organiseer tijd en ruimte voor interactie: een wekelijkse ritmiek van 1-1,5 uur waarin teams van 5-8 leraren samen werken aan onderwijs, werkt naar ervaring goed. Maak een zichtbaar jaarplan met periodes van 8-12 weken, waarin je naar een duidelijk doel toewerkt. Bepaal in welke periode jullie je aan welk thema willen wijden.
- Organiseer ondersteuning: richt per thema een expertteam in dat zich verdiept in een van de gekozen thema’s. Zo’n expertteam kan data verzamelen voor het team, en vooronderzoek doen naar relevante werkpraktijken uit de literatuur, om deze te delen met het team.
3. Zorg dat het geleerde direct effect heeft in de klas: werk cyclisch en actiegericht
Leraren zijn gemotiveerder voor professionalisering als ze ervaren dat het direct toepasbaar is op hun lespraktijk en hun leerlingen er direct en merkbaar de vruchten van plukken. Algemene trainingen hebben deze impact te weinig, en het rendement daarvan blijft daarmee achter.
Daniel Muijs en collega’s pleiten er in hun onderzoek daarom voor om cyclisch te werk te gaan. Daarbij sluit je aan bij behoeften van leerlingen in de klas en maak je van daaruit de vertaling naar benodigde vaardigheden van leraren. Door vervolgens direct te experimenteren in de klas, voorkom je ‘cosmetisch leren’ en wordt het geleerde meteen verankerd in de praktijk. Leren en verbeteren gaan zo hand in hand. Dat geeft energie!
Hoe doe je dat?
- Bepaal leerlingdoelen: laat leraren samen bepalen welke behoeften hun leerlingen hebben binnen een gekozen onderwijsinhoudelijk thema. Dat kan je doen door voor het thema specifieke opbrengstgegevens te analyseren, en door aan leerlingen zelf vragen te stellen. Formuleer het leerlingdoel zo concreet mogelijk, bijvoorbeeld vanuit leerlingperspectief “De leerling kan….. , ziet…., weet……, voelt……”
- Ontwerp samen een les of werkvorm. Bespreek samen wat dit leerlingdoel van jou als leraar vraagt. Het expertteam kan hierbij de werkende principes uit onderzoek aandragen die van betekenis zijn in de praktijk. Pas deze nieuwe inzichten en technieken direct toe, door samen een klein experiment te laten ontwerpen dat iedereen dezelfde week nog in de praktijk kan brengen.
4. Creëer een cultuur waarin leraren gebruik maken van elkaars kwaliteiten
Professionals leren van elkaar, door af te kijken en feedback te krijgen van een “critical friend”. Kortom, door observatie en feedback. Dat kunnen directe collega’s zijn of iemand uit het expertteam, die gericht kan observeren en tips kan geven.
- Bezoek doelgericht elkaars lessen. Nodig leraren uit om bij elkaar te kijken hoe het lesontwerp in de praktijk uitpakt. Sommige leraren moeten hiervoor een drempel over. Begin in dat geval positief: Naar wie ben je nieuwsgierig om eens bij te kijken? Of vraag de collega met wie je een lesonderdeel hebt ontworpen om mee te kijken wanneer je dat onderdeel gaat uitvoeren. Zo heb je een paar extra ogen in de inderdaad het beoogde effect heeft op alle leerlingen. Spreek vooraf duidelijk af waarnaar of naar wie je wil dat je bezoeker komt kijken, of wat je wil leren als je bij iemand anders kijkt.
- Bespreek het lesbezoek na. Hoe zag de les eruit? Wat zag je de leraar doen? Wat was het effect op de leerling? Wat werkte goed? Wat had anders gekund? Wat neem je beiden mee? Zo sta je er niet meer alleen voor.
5. Zorg voor succeservaringen, door organiseren van formatieve en summatieve feedback
Veel leraren hebben het gevoel nooit ‘klaar’ te zijn. Als je niet meet wat je handelen oplevert, ervaar je ook nooit succes. Evalueer daarom zowel inhoud als proces regelmatig aan de hand van kwantitatieve en kwalitatieve feedback. Zo krijgen leraren een gevoel van voortgang, en kan je werkende praktijken beter borgen en verbreden in je school.
Hoe doe je dat?
- Organiseer feedback van leerlingen: Raadpleeg de opbrengsten, en vraag aanvullend feedback aan leerlingen: hoe hebben zijn het experiment ervaren? Wat werkte er goed? Wat werkte er minder? Dit kan in een leerlingarena of in een interview in de klas.
- Blik na iedere periode terug op proces en resultaat: Verbind de resultaten van de subteams door gezamenlijk terug te blikken in een retrospective. Houd de ambitie, doelen en data bij de hand. Benoem successen en borg werkpraktijken die je als team wil vasthouden. Bespreek ook wat er goed werkte in het leerproces, en wat je een volgende keer liever anders zou zien.
Best een klus misschien, zo lijkt het, om te zorgen dat je team echt tot effectief leren komt. Soms is het een kwestie van doen, soms is ondersteuning van een programma echt nodig. Gelukkig hebben we een bewezen aanpak waarin je binnen een jaar kan groeien naar een verbetercultuur op school, waarin je iedere dag samen leert en het onderwijs beter maakt.
Wil je over het realiseren van een lerende cultuur met ons in gesprek?
Meer informatie
Verwante onderwerpen
Een professionele leergemeenschap
Hoe leidt leren van elkaar ook echt tot beter onderwijs?
Verbeteren van lessen met gezamenlijk lesontwerp
Door samen te werken aan onderwijs leerje van elkaar. Lees hier meer over hoe je dat kan doen.
Evidenced informed werken op school
Er wordt veel onderzoek gedaan naar onderwijs dat niet in de klas belandt. Wil je weten hoe je evidence based handelen kunt integreren in je school?
Een geïntegreerde aanpak voor professionele ontwikkeling van leraren
Antoniou, Kyriakides en Creemers onderzochten hoe leraren zich in fases ontwikkelen, en hoe je hen bij die ontwikkeling kan ondersteunen.
CPB rapport Kansrijk Onderwijsbeleid
Het Centraal Plan Bureau onderzocht wat bijdraagt aan meer kansen gelijk onderwijs.
35 jaar Education Effectiveness Research
Muijs, Kyriakides en collega’s hebben de uitkomsten van 35 jaar onderzoek naar leraar effectiviteit samengevoegd met onderzoek naar professionele ontwikkeling van leraren.
Instructie principes van Rosenshine
In dit artikel legt Rosenshine uit hoe hij komt tot zijn beroemde 10 principes voor effectieve instructie.
